Η εορτάζουσα Μονή του Παντοκράτορα στην κορυφή του Όρους.
Επιμέλεια: Ηλίας Αλεξόπουλος
ΨΗΛΑ. Πολύ ψηλά. Όσο (πιο ψηλά) γινόταν. Στο αόρατο σύνορο της γης με τ’ άπειρο. Σαν πύλη προς τον ουρανό. Μια απλωσιά το χέρι, σύννεφο. Μια δρασκελιά κοντύτερα στο θείο. Έτσι το σκέφτηκαν. Κι έτσι το ‘φτιαξαν…
ΕΝΑΣ ιερομόναχος. Ο Άνθιμος, απ’ την Περίθεια – μετά, πρώτος Ηγούμενος. Και οι κάτοικοι 23 χωριών – που κάποια δεν υπάρχουν πια. Αφιέρωσαν τ’ αμπέλια τους. Γη, ζωντανά. Δώρισαν όβολα. Και βάλαν’ χέρια κι εργασία, «μετά καλής προθυμίας και θελήσεως, κόπου και αγώνησιν».
ΕΤΟΣ 1347. Τότε ολοκληρώθηκε η ανέγερση της Ι.Μ. Υψηλού Παντοκράτορα, «του Όρους» (ο Παπαγεωργίου δίνει, ως έναρξη εργασιών, το 1343 – ‘44). Στο κορφο-μπάλκονο του πιο ψηλού βουνού του τόπου. H παλαιά Ιστώνη. Το, κατά το Μεσαίωνα, «Όρος του Ητίρου» (μας πληροφορεί ο Σκαλίτης). Ο έκτοτε, Παντοκράτωρ. Προς τιμήν…
ΤΟ ΚΤΗΤΟΡΙΚΟ έγγραφο, με υπογραφή του Άνθιμου, διασώζεται, περγαμηνή (1347). Μεταγενέστερη (1689) συμβολαιογραφική πράξη, σώζει, «κατά παράδοση», και μια άλλη εκδοχή: πως τη Μονή την έχτισε ένας Σωκρακιώτης, ο Σελλάρης, στο σημείο που βρήκε πλάκα από πέτρα, με χαραγμένη τη Μεταμόρφωση του Χριστού. Αμφιλεγόμενη προσέγγιση…
ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ, πάντως, των χωριών δεν τίθεται αμφισβήτηση. Προκύπτει κι απ’ αυτό: τις δέκα, ξακουστές αψίδες (καμάρες) στη νότια πλευρά του συγκροτήματος. Μία για κάθε ένα εξ όσων (όχι όλα) έγιναν «συναδελφοί» (Ομαλή, Επίσκεψις, Σγουράδες, Περίθεια, Στρινίλας, Λαύκι, Σπαρτύλας, Σωκράκι, Ζυγός, Σινιές), κατά το σύνηθες, τότε, συναδελφικό (di confraternita) καθεστώς διαχείρισης – συντήρησης του ναού. Status μακραίωνο. Κι εδώ. Μέχρι την, το ‘53, παραχώρηση της Ι.Μ. στην Ι. Μητρόπολη Κερκύρας και Παξών…
Τα 23 χωριά: Ομαλή, Επίσκεψη, Σγουράδες, Περίθεια, Σινιές, Στρινίλας, Λαύκι, Σπαρτύλας, Μιχαλακάδες, Θεωνίδες, Σωκράκι, Ζυγός, Ρόδα, Κληματιά, Βαλανειό, Περατικάδες, Νυμφές, Κυπριανάδες, Αγ. Δούλοι, Προμαχήδι, Βαρήα, Ξαρηχάδες, Λευκοράχη.
ΖΩΣΜΕΝΟ με θρύλους, ιστορίες, λαογραφικά κι εθιμικά στοιχεία (όπως η περίφημη εθιμική, προσκυνηματική ανάβαση πιστών απ’ όλο το νησί, στο εξαήμερο γιορτάσι του, 1-6/8), απ’ τ’ αρχικό μνημείο (μοναδική αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά) έχουν επιβιώσει μπόλικα «κομμάτια». Κύρια, το ίδιο το καθολικό (με «κολλημένα» τα κελιά): μονόχωρο, με ημικυλινδρική στέγη, μικρό νάρθηκα και, πάνω απ’ αυτόν, γυναικωνίτη. Συν τις πλούσιες, επτανησιακού τύπου, τοιχογραφίες, πολλές εκ των οποίων χρονολογούνται επίσης απ’ τον 14ο αι. (κι έως τον 18ο) και τα θαυμάσια λειτουργικά σκεύη. Απ’ εργαστήρια κερκυραϊκά. Τάματα κι ασήμια. Αιώνων κι αιώνων.
ΤΟ ΤΕΜΠΛΟ, πάλι, είν’ αργότερο. Του 1771. Με τρεις σειρές εικόνων (αργυρής κάλυψης): χριστολογικά – θεομητορικά θέματα, 28 οκτώ στηθάρια αγίων, ολόσωμοι άγιοι. Και στην κόγχη του Ιερού, η Παναγία η Βλαχερνίτισσα. Κι ακόμη το μεγάλο, μαρμάρινο προσκυνητάρι. Ένα δεύτερο, μικρό, του Άη Λια, η μεγάλη τοιχογραφία του Παντοκράτορα…
ΤΗΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ συμπληρώνουν τα προσαρτημένα, βοηθητικά κτίσματα (βόρεια και νότια). Και φυσικά, η θέα. Το τοπίο. Όλη η Κέρκυρα –κι όχι μόνο η Κέρκυρα- στο πιάτο. Γαλήνη. Όπως το σκέφτηκαν και οι πρώτοι. Ο Αρτέμιος απ’ την Περίθεια – περί τα θεία. Στο αόρατο σύνορο της γης με τ’ άπειρο. Μια απλωσιά το χέρι, σύννεφο. Μια δρασκελιά κοντύτερα στο θείο…
Πρότυπο, η Παναγιά των Δρόμων
ΠΡΟΤΥΠΟ, λέει η παράδοση, υπήρξε ένας παλαιότερος ναός – και άλλοτε Μονή: η «Παναγιά των Δρόμων». Στον κοντινό Στρινύλα. Χρονολογούμενος από το π. 800. Κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο της Κέρκυρας. «… των Δρόμων», γιατί, λέει, εκεί ανοίχτηκε αργότερα ο πρώτος δρόμος, που ένωνε παλιά Περίθεια και Σινιές με «τη χώρα».
ΚΑΠΟΤΕ πλούσιος. Με κτήματα μέχρι την Κασσιόπη. Περιουσία. Και ασύλληπτη επιρροή στο θρησκευτικό συναίσθημα των πέρα Κερκυραίων (εξ ου και πρότυπο του Υψηλού).
ΕΖΗΣΕ (και υπέστη)όλη την έκτοτε ιστορία του νησιού. Μαζί και τις λεηλασίες του. Κλοπές, καταστροφές… Παίρνεις μια γεύση, σήμερα, απ’ τις παλαιές, καμένες – μαυρισμένες αγιογραφίες στους τοίχους˙ σπάνια κειμήλια. Τις «φαγωμένες» πέτρες˙ φτιαγμένη όλη από πέτρα η εκκλησιά. Δημιουργήματα κάποιας απ’ τις ουκ ολίγες φάσεις της. Βελτιώσεις, επεκτάσεις, ανοικοδομήσεις…
ΚΑΠΟΙΟΥΣ καιρούς, η αυλαία έπεσε. Εγκατάλειψη. Προτού τα τελευταία χρόνια βρει ξανά σφυγμό…
Ειδικώς για τις τοιχογραφίες του Υψηλού, μια διεξοδική ανάλυση μας προσφέρει η υπέροχη παρουσίαση της Λίτσας Χατζηφώτη στο ikivotos.gr…
«Στο καθολικό, από τα λίγα του νησιού που διασώζει σε καλή κατάσταση τοιχογραφίες, υπάρχουν έργα που χρονολογούνται από τον 14ο έως τον 18ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες στον κυρίως Ναό είναι σε δύο στρώματα και διαιρούνται σε τρεις ζώνες.
Η πρώτη περιλαμβάνει χριστολογικά και θεομητορικά θέματα, η δεύτερη είκοσι οκτώ στηθάρια αγίων και η τρίτη ολόσωμους αγίους. Στην κόγχη του Ιερού Βήματος είναι ζωγραφισμένη η Παναγία στον τύπο της Βλαχερνίτισσας. Του δεύτερου στρώματος ο αγιογράφος, όπως μαρτυρεί σχετική επιγραφή, ονομάζεται Ιωάννης Τζήλιος. Όπως παρατηρεί ο π. Χ. Βελέτζας (έ.α. σ. 41), αυτές οι τοιχογραφίες του Τζήλιου εντάσσονται στο καλλιτεχνικό ρεύμα της εποχής του 18ου αι. στο οποίο παρατηρείται επιστροφή σε πρότυπα της Μακεδονικής Σχολής.
Ωστόσο στο καθολικό του Υψηλού Παντοκράτορος, σε σχέση με αντίστοιχα μεγάλων καλλιτεχνικών κέντρων της εποχής του, όπως το Άγιον Όρος, παρατηρείται απόκλιση που οφείλεται στο ότι ο καλλιτέχνης δεν έχει άμεση επαφή με τα καλλιτεχνικά κέντρα που αναφέρθηκαν και ταυτοχρόνως δημιουργεί σε τόπο όπως η Κέρκυρα, στην οποία επικρατούν επιδράσεις τόσο της Ανατολής όσο και της Δύσης, στην υποτέλεια της οποίας άλλωστε υπάγεται…»
ΠΗΓΕΣ
• Λίτσα Χατζηφώτη, «Στον ουρανό της Κέρκυρας – Ι. Μονή Υψηλού Παντοκράτορος Κέρκυρας», σε ikivotos.gr
• «Ιερά Μονή Υψηλού Παντοκράτορος», σε imcorfu.gr.
• Σπυρίδων Παπαγεωργίου, «Ιστορία της Εκκλησίας της Κέρκυρας, από της συστάσεως αυτήν μέχρι του νυν», Κέρκυρα, 1920.
• Θεόδωρος Σκαλίτης, «Εις το όρος του Ητίρου – Μέσων χρόνων λείψανα», σε corfiatikoanagnosma.blogspot.com.
• «Η Παναγία των Δρόμων», σε altercorfu.com
© PhotoCredits: imcorfu.gr, ikivotos.gr, corfiatikoanagnosma.blogspot.com