Κέρκυρα, 1853 / Το πρώτο «κλικ» και η περίπτωση Κόλλα

Η, θεωρούμενη, παλαιότερη σωζόμενη φωτογραφία της Κέρκυρας και ο «πατριάρχης» της φωτογραφίας στο νησί, που έφθασε να γίνει επίσημος «Φωτογράφος του Βασιλέως των Ελλήνων».

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΜΙΑ ΑΡΓΟΣΥΡΤΗ περπατησιά στους επιβλητικούς διαδρόμους της Αναγνωστικής. Τοίχοι ποτισμένη με ιστορία. Με γνώση και με πνεύμα. Δεξιά, κειμήλιο. Αριστερά, κειμήλιο. Παντού, σε κάθε σπιθαμή, κι ένας θησαυρός…

ΜΙΑ ΑΚΟΜΗ στάση, για μια ματιά «στο κάδρο». Μια φωτογραφία˙ στο βάθος το Παλαιό το Φρούριο και μια άποψη της πόλης. Το μάτι στρέφεται, λεζάντα: «Η παλαιότερη γνωστή φωτογραφία της Κέρκυρας», διαβάζουμε. «Χρονολογημένη από τα 1853…».

ΣΥΜΦΩΝΑ με τη συνέχεια της σύστασης (κι αφού, ενδιαμέσως, αναφέρεται πως «στον κόλπο -διακρίνεται- εγγλέζικο πλοίο της γραμμής, αγκυροβολημένο, πιθανώς καθ’ οδόν ή από την Κριμαία»), το στιγμιότυπο «έχει τραβηχτεί από το Κεφαλομάντουκο». Ένσταση – πλην άλλων, απ’ τον εμβριθή μελετητή της διαχρονικότητας του Βίδο, Θεόφιλο Τζήκα: η λήψη έχει γίνει εμφανώς από την άλλοτε «Πτυχία».

ΤΕΚΜΗΡΙΟ, η, στο κάτω μέρος, ευδιάκριτη αποτύπωση μέρους των παλαιών οχυρώσεων – στρατώνων. Αυτών που φεύγοντας (1864) ανατίναξαν οι Άγγλοι – και περιγράφει ο Σπ. Κατσαρός: «Σε κάθε έκρηξη, το έδαφος της Κέρκυρας έτρεμε και οι πέτρες από τις ανατινάξεις φτάνανε μέχρι το Μαντούκι. Ο λαός παρακολουθούσε από την παραλία. Θλίψη και στεναγμός είχε καταλάβει τις καρδιές. Μέσα όμως στις φοβερές εκρήξεις ξεχωρίζανε γιομάτες ενθουσιασμό οι ζητωκραυγές: “Ζήτω η Ένωση!”…»

ΓΙΑ ΤΗ χρονολόγηση της ιστορικής φωτογραφίας, οι μελετητές συμφωνούν. Ο Χρ. Πέτρου μάλιστα, εντοπίζοντας την εικόνα στο αρχείο του Γεράσιμου Μαρκορά, μιλά για, επ’ αυτής, χειρόγραφη σημείωση του έτους, με μελάνη. Αυτός που μένει ανεπιβεβαίωτος είν’ ο φωτογράφος. Με δύο, απλά, δημοφιλής εκτιμήσεις…

• Αν όχι περιηγητής, κάποιος, ίσως, Βρετανός αξιωματικός, εφοδιασμένος με φωτογραφική μηχανή. Δυνητικά εφικτό σενάριο, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας πως μόλις δυο – τρία χρόνια μετά, ο (προερχόμενος απ’ την Κριμαία) Major, John Davenport / Shakespear επιβεβαιώνεται να προχωρά σε λήψεις της πόλης των Κορφών, με μηχανή που, σταδιακά, εξόφλησε στον… Edward Lear.

• Ο Αύγουστος Κόλλας. Ο, θεωρούμενος, «πατριάρχης» των φωτογράφων του νησιού. Το σενάριο μοιάζει δόκιμο βάσει τριών αξόνων…

1. Χρονικά. Ο Augusto Cesare Colla (1821 – 1888), Ιταλός ζωγράφος, «εκ Φερράρας», είχε καταφύγει στην Κέρκυρα (με το χρεωστικό του «πολέμιου του πάπα») από τον Αύγουστο του 1845. Και το ’53 εμφανίζεται να έχει ήδη αναπτύξει εξαιρετική δραστηριότητα, κατ’ αρχήν ως ζωγράφος (διδάσκαλος του Γιαλλινά), γλύπτης, λιθογράφος, χαράκτης, φωτογράφος.
2. Επάρκεια. Το ’53 είχε «χτίσει» μια αναντίρρητη συνθήκη φωτογραφικής επάρκειας, ικανής να «εξηγήσει» λήψεις όπως η παραπάνω. Αποδεικνύεται, αφ’ ενός, από την –το ίδιο έτος- σωζόμενη δαγγεροτυπία του πορτρέτου του, με ιταλιστί, επί μετάλλου, ιδιόχειρη χάραξη: «Augusto Colla (Fotografo) από Ferrara, Corfu 3.1.1853» (κάποιοι διαβάζουν 3.7). Κι αφ’ ετέρου…
3. Το λεύκωμα του ’57. Τέσσερα χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησε λεύκωμα 20 φωτογραφιών, μικρών διαστάσεων, από τοποθεσίες της Κέρκυρας («Vedute della citta e dei Forti di Corfu…»). Πλην της κοινής θεματικής με την εικόνα του ’53 (ούτως ή άλλως, όμως, τα τοπία αποτελούσαν το προσφιλές θέμα εποχής), κρίσιμη σημείωση αποτελεί το γεγονός ότι οι εικόνες του λευκώματος έχουν τραβηχτεί με τον τρόπο της (ξεπερασμένης πια) «καλοτυπίας». Κάπως έτσι, ο Άλκης Ξανθάκης κατέθεσε, προ ετών, το συμπέρασμα πως «οι φωτογραφίες πιθανό να είχαν γίνει προγενέστερα από την εποχή που κυκλοφόρησε το λεύκωμα». Όχι πως το ’53 η «καλοτυπία» ήταν… χάι. Η «δαγγεροτυπία» βαστούσε και τότε τα ηνία (απόδειξη η, το ’48, «δηλοποίησις» του Χαρ. Βιτουλαδίτη στην «Gazzetta Jonia» πως «απέκτησε Δαγεροτυπικήν μηχανήν»).  Επιτρέπεται, ωστόσο, ένα μικρό «παράθυρο»: μήπως η εικόνα «του Βίδο» ήταν μια της 20αδας του ’57.

Ο Κερκυραίος, Χαράλαμπος Βιτουλαδίτης (1820 – 1858), εργαζόμενος, νωρίτερα, ως «μάστορας ζωγράφος ή χρωματογράφος», θεωρείται ο πρώτος γνωστός Έλληνας επαγγελματίας φωτογράφος στο νησί  (χρέωση «εικόνα εις μέτριον έλασμα ένα Κολωνάτο» και «σε μεγάλο έλασμα, οκτώ Σελλήνια»). Μαζί, δε, με τον εμβληματικό, Φίλιππο Μαργαρίτη (Αθήνα), οι πρώτοι επιβεβαιωμένοι στη σημερινή ελληνική επικράτεια.

Ο Κόλλας… Μιας και η αναφορά σ’ ελόγου του (πρώτος μιας εκτενούς σειράς ιταλικής καταγωγής φωτογράφων που έδρασαν στο νησί κατά τον 18ο αι., όπως ο περίφημος Bart. Borri), οκτώ bio info’s, με κύρια πηγή τον Ξανθάκη («Ιστορία της Ελληνικής φωτογραφίας, 1839 – 1860») δίδουν επαρκώς το μέγεθος του καλλιτέχνη. Δέκτης μιας αναγνώρισης που πέρασε, μετά την Ένωση, τα στενά, κερκυραϊκά σύνορα. Φθάνοντας έως την αυλή των βασιλικών ανακτόρων…

▪ Θεωρείται ο πρώτος «διδάσκαλος φωτογραφίας» στο νησί. Πολλοί, συμπεριλαμβάνουν μεταξύ των πρώτων μαθητών του και τον Χαράλαμπο Βιτουλαδίτη, ενώ έντυπα τεκμήρια τον εμφανίζουν να ταξιδεύει (και) στη Σμύρνη, «πιθανόν για να διδάξει στο Γαλλικό και Αγγλικό Κολλέγιο».

▪ Εργάστηκε συστηματικά ως φωτογράφος πορτρέτων στο προσωπικό του στούντιο, έχοντας ως πελάτες του όλη την καλή κοινωνία της Κέρκυρας. Απ’ τα εμβληματικά, πρώιμα πορτρέτα του, αυτό της αυτοκράτειρας της Αυστροουγγαρίας, Ελισάβετ (Σίσσυ) του οίκου των Wittelsbach, μαζί με την αδελφή της, Helene Caroline Therese (δούκισα της Βαυαρίας), στο κάστρο Possenhofen (π. 1853).

▪ Δική του είναι η θρυλική φωτογραφία των πληρεξουσίων της ΙΓ’ Ιονίου Βουλή, η οποία ψήφισε την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, στις 23 Σεπτεμβρίου του 1863 (π.η.) / φωτό πάνω.

▪ Το 1869 βαφτίστηκε στην Κέρκυρα ο Γεώργιος Β’, δευτερότοκος υιός του Α’. Ο Κόλλας «διαταγή της Α.Μ. του Βασιλέως των Ελλήνων», κυκλοφόρησε τότε Carte de visite, από την τελετή. Δεδομένων των (ακόμη) τεχνικών δυσκολιών σε λήψεις κλειστού χώρου, η κάρτα είναι εμφανώς επιζωγραφισμένη. Αρκούσε, ωστόσο, για να του χαρίσει τον τίτλο του «Φωτογράφου του Βασιλέως των Ελλήνων».

▪ Το 1870 συμμετείχε στα Β’ Ολύμπια (Αθήνα) με τρεις φωτογραφίες: «Φωτογράφημα κατά το φυσικόν μέγεθος», «Πανόραμα της Κέρκυρας» και «Φωτογραφήματα χρωματισθέντα κατά το σύστημα της ελαιογραφίας». Επανήλθε στα Ολύμπια το 1875: 10 φωτογραφίες, μία χαλκογραφία, έξι ελαιογραφίες.

▪ Το 1873, μαζί με τον Πέτρο Μωραΐτη, έλαβε μέρος στην Παγκόσμια Έκθεση της Βιέννης, όπου και βραβεύτηκε με «Μετάλλιον Αξίας» για τις «φωτογραφίας διαφόρων καταστημάτων», που εμφάνισε.

▪ Το 1878 συμμετείχε στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, μαζί με άλλους γνωστούς φωτογράφους των ελληνικών καιρών, όπως ο Γεώργιος Μωραΐτης, οι αδελφοί Ρωμαΐδη, ο Μ. Πολυχρονόπουλος, ο Μ. Παναγιωτόπουλος, καθώς και ο Bartolomeo Borri από την Κέρκυρα.

▪ Tα τελευταία χρόνια, εγκαταστάθηκε –κι άνοιξε φωτογραφείο- στο Λαύριο, επ’ αφορμή της πρόσληψης του γιου του, Βικέντιου, στην επιχείρηση των Μεταλλείων (υποταμίας). Ο Βικέντιος βοηθούσε τον πατέρα του και στο φωτογραφείο. Ο τραγικός του θάνατος, το 1884 (δολοφονήθηκε κατά τη μεταφορά χρηματαποστολής), εκτιμάται ότι συνέβαλε και στο θάνατο του Αυγούστου, τέσσερα χρόνια έπειτα.