Lepanto, 1571 / Oι Κερκυραίοι «σοπρακόμιτοι» (και οι χαράξεις Ps. Mavro / Stavriotis)

Η κερκυραϊκή συμβολή στη (σαν σήμερα, 7/10) Ναυμαχία του Lepanto, μέσα από γραφή και σκίτσα.

Επιμέλεια: Ηλίας Αλεξόπουλος

ΑΠ’ ΤΗ (νέα) πολιορκία του νησιού (31/8 – 6/9/1571) είχε περάσει μόλις ένας μήνας. Τα σημάδια, σε «ξώπολι» και ύπαιθρο, νωπά. Η αντίσταση «του Κάστρου» εκ νέου αποτελεσματική, ωστόσο, ουδείς τρεφόταν με ψευδαίσθηση: οι Οθωμανοί θα επέστρεφαν. Κι αν έπεφτε η Κέρκυρα κι άνοιγε, στο γιαταγάνι, η «πόρτα» για τη Δύση…

Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ (Βενετία) δεν έχει πια αμφιβολίες, ενώ ο φόβος της οθωμανικής υποταγής, έχει διαπεράσει προ πολλού το «θυμικό» των υπόλοιπων χριστιανικών Κρατών. Μονόδρομος: συσπείρωση. Μέτωπο κοινό. Ιεράς Συμμαχίας, η γέννηση. Υπό την αρχηγία του Δον Χουάν, «του Αυστριακού».

ΑΥΓΟΥΣΤΟ, πριν καν την κερκυραϊκή πολιορκία, ο πάπας Πίος έχει ευλογήσει το στόλο. Η πολιορκία το νησιού λειτουργεί ως η σταγόνα. Δον Χουάν, συμμαχικές δυνάμεις (υπό τους ναυάρχους παπικού κι ενετικού στόλου, Μαρκαντόνιο Κολόνα και Σεμπαστιάνο Βενιέρ) και Αρμάδα πιάνουν Κέρκυρα. Δέκα μέρες. Τότε, εδώ, εκτιμάται πως σχεδιάστηκε ο «χάρτης» της αποφασιστικής, μεγάλης ναυμαχίας: στο Lapanto: 210 γαλέρες, 30 «σπανιόλικα» και 24 μεταφορικά – εφεδρικά, με τις σημαίες του Σταυρού. Έφθανε 7 Οκτωβρίου. Πρωί, στις Εχινάδες. Το μεγάλο πυρ…

Η ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ προσφορά δεν υπήρξε αμελητέα. Κατά τον Μάρμορα, «λάβανε μέρος τέσσερα πλοία και χίλιοι πεντακόσιοι Κερκυραίοι οπλίτες». Με το πρώτο σκέλος (τέσσερα πλοία) συμφωνεί και η Ευριδίκη Λειβαδά (Ι’ Πανιόνιο Συνέδριο, 2014) – προσθέτοντας πως η αρχική (1570) εντολή του Βαϊλου,  Fr. Corner ήταν να εξοπλιστούν πέντε πλοία, δίχως, ωστόσο, να καταστεί εφικτό. Τουλάχιστον, βάσει των «επίσημων» ναυλώσεων: με εκλογή, πα’ να πει, των καρακοκύρηδων (ιδιοκτησία ή / και εξοπλισμός – επάνδρωση – συντήρηση των πλοίων) ως «σοπρακόμιτες» (κυβερνήτες) απ’ τις ενετικές αρχές (προϋπόθεση, η ευγενής καταγωγή τους). Και τούτο, πράγματι, επιβεβαιώνεται για τέσσερις: Κοντόκαλης, Μπούας, Κοκκίνης, Χαλικιόπουλος.

ΠΛΗΝ ωστόσο, σκόρπια τεκμήρια επιβεβαιώνουν τον εξοπλισμό – συμμετοχή και αρκετών μικρότερων κορφιάτικων σκαφών (φούστες, γαλιότες κ.λπ.), σε ρόλο αρωγού, αλλά και συγκεκριμένων περιπτώσεων Κερκυραίων σε δευτερεύον, έστω, πλάνο. Ιδιωτικό. Έτσι γνωρίζουμε πως…

• Ανάμεσα στις γαλέρες που συμμετείχαν στη Ναυμαχία, σημειώνεται κι αυτή του Κερκυραίου, Μάρκου (;) Οφιομάχου ή Οφεομάχου ή Φιομάχου.

• Επικεφαλής υποστηρικτικού πλοίου ήταν κάποιος Πετρόπουλος.

• Κυβερνήτης φρεγάτας υπό τον Capitano, Querini ήταν κάποιος Γκιόλμα, ο γαμπρός του οποίου αιχμαλωτίστηκε στη Ναυμαχία, υπηρετώντας (comito) στη γαλέρα του de Priuli.

• Ο Πέτρος Καραβέλλας, «του ποτέ Δήμου», είχε καλύψει τον εξοπλισμό φούστας 20 πάγκων.

• Υπηρεσίες σε γαλέρα (comito) προσέφερε κάποιος Δομένικος, «του ποτέ Πέτρου».

• Ιδιάζουσα μορφή, αυτή του Πέτρου Λάντζα. Τυχοδιώκτης, κουρσάρος, κατάσκοπος των κινήσεων των οθωμανικών πλεούμενων (πειρατικών και μη) ιδίως στο Ιόνιο τα χρόνια προ της Ναυμαχίας, με «κλου» την, παραμονές της, αιφνιδιαστική (όσο και παράτολμη) επίθεσή του στο Δέλβινο. Αποσπώντας άλογα (που μετάφερε στην Κέρκυρα), σκοτώνοντας Οθωμανούς αξιωματούχους (π.χ. τον διοικητή Παραμυθιάς και τον βοεβόδα Πρέβεζας) και λεηλατώντας χωριά, ώστε να εξασφαλίσει τρόφιμα για τους λεηλατημένους (μετά την οθωμανική πολιορκία) Κερκυραίους…

Και τα λοιπά και τα λοιπά…

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ωστόσο, μνήμη (ξαναλέμε…) στάθηκε ευνοϊκή πρωτίστως με τις περιπτώσεις των επισήμων, ευγενών «σοπρακόμιτων». Καθείς και η γαλέρα του˙ στολισμένη με την εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα… Καθείς και η ιστορία του˙ του Μπούα, τραγική…

Τα σκίτσα καθενός των τεσσάρων Κερκυραίων του Lepanto ανήκουν στον χαρισματικό Κερκυραίο ζωγράφο, PS. Mavro / Stavriotis (Παναγιώτης Μαυρόπουλος). Πρόκειται για ελεύθερες χαράξεις, οι οποίες κυκλοφόρησαν σε έκδοση – αντί έκθεσης της Κερκυραϊκής Πινακοθήκης το 2017. Μια καταπληκτική εργασία, την οποία αξίζει να αναζητήσετε. Ψηφιακά, μπορείτε, στο σύνολό της, να την απολαύσετε ΕΔΩ.

«El Cristo de Corfu» / «Χριστός της Κέρκυρας)»

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΝΤΟΚΑΛΗΣ

Γόνος ευγενούς οικογένειας (με ρίζες, ίσως, απ’ την Πόλη). Κατά τον Κουρούπη, υπήρξε, με ενετικό διορισμό, διοικητής (καστελάνος) του Βουθρωτού (του παραχωρήθηκε γη), προστατεύοντάς το απ’ τις οθωμανικές ορέξεις και φέροντας στα ενετικά ταμεία κέρδη από αλιεία και φορολόγηση (κρατώντας ο ίδιος ποσοστό). Ομοίως, του δόθηκε γη στο Εξαμίλι. Ήταν ο πρώτος, με τον Μπούα, που εξελέγη «σοπρακόμιτος» (καραβοκύρης), ενόψει Lepando. Βάσει αναφοράς στον Δόγη, Moncenigo, η Λειβαδά εκτιμά (1) πως η γαλέρα δεν του ανήκε, αλλά ανέλαβε τον εξοπλισμό της «εγκαταλείποντας την οικογένειά του και την περιουσία του “να ερημωθεί”» και (2) πως είχε καθήκοντα κυβερνήτη και σ’ άλλη / -ες γαλέρα / -ες. Στρατηγικά, στοιχήθηκε με τον Ναξιώτη, Α. Βαρβαρήγο / Barbarigo στην αριστερή πτέρυγα (εμπλοκή προς βόρεια, πλευρά ξηράς). Kαι, κατά Μάρμορα, αιχμαλώτισε την «καπιτάνα» της Ρόδου, με κυβερνήτη τον Hasan Reis και την έσυρε, μ’ όλο το πλήρωμα, στην Κέρκυρα (Μανδράκι). Για τη συμβολή του, τιμήθηκε με το παράσημο του Cevalier (1572) και τον τίτλο του Δούκα. Οι δε Κερκυραίοι του παραχώρησαν εκτάσεις προς εκμετάλλευση στην περιοχή που, σταδιακά, πήρε τ’ όνομά του: Κοντόκαλι (άλλες πηγές προσθέτουν προικώα κτήματα της συζύγου του, Αλταντόνας Πιέρη). Δεν άφησε αρσενικούς απογόνους. Είχε, όμως, μια πανέμορφη κόρη, την Ηλιώ. Την ιστορία της οποίας -και τον έρωτά της με τ’ αρχοντόπουλο, Θησέα- διέσωσε μυθιστορηματικά ο Σπύρος Κατσαρός («Η ιστορία της Ηλιώς»). Στην περιοχή σώζονται λείψανα του «πύργου του Κοντόκαλη». Και στη συλλογή Λάσκαρι, κειμήλια του «El Cristo»: ακρόπρυμνο, στολή, έγγραφα, όπλα, νομίσματα, σταυρός, τμήμα φαναριού….

«L’ Aguila Dorata» / «Χρυσός Αετός»

ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΥΑΣ

Ο μεγάλος νεκρός των Κερκυραίων. Καθώς η γαλέρα του («το κάτεργο του ευγενούς Μισέρ Πιέρου Μπούα», αναφέρεται σε αρχειακό τεκμήριο), ανήκουσα στη δεξιά πτέρυγα (στη μοίρα του Ισπανού, A. Doria – με πράσινη σημαία) και πλέοντας προς Νότο, αποκόπηκε απ’ τα πλοία της δεξιάς πτέρυγας. Ούσα στο άκρο της, περικυκλώθηκε από πολυάριθμα εχθρικά. Ο Μπούας και το πλήρωμα αιχμαλωτίστηκαν (επιβεβαιώνεται, ως «σκατζαδούρος», ο Θεόδωρος Πικέρνης από τους Καλαφατιώνες / αντικατάστησε, έναντι αμοιβής, τον κληρωτό Αντώνιο Μαύρο από τους Κουναβάδες και ο Δήμος Πολίτης με τα δυο αδέλφια του). Και βρήκαν θάνατο μαρτυρικό. Λέγεται πως οι άνδρες του (Αλγερινού) Uluc Ali Pasa (Λουτσαλής) μετέφεραν τον Μπούα στη Ναύπακτο. Τον έγδαραν ζωντανό, του γέμισαν το δέρμα άχυρα και, γράφει ο Βασιλάς, «το πολύτιμο αυτό τομάρι, το πήραν οι Τούρκοι όταν έφυγαν από τον τόπο της ναυμαχίας και το παρουσίασαν ως λάβαρο και λάφυρο εις τον Σουλτάνο». Mάρτυρας… Η θυσία του δε λησμονήθηκε. Τιμήθηκε, έστω στο πρόσωπο του αδελφού του… Ήταν, σημειώθηκε ήδη, μαζί με τον Κοντόκαλη, οι πρώτοι που εξελέγησαν «σοπρακόμιτοι», ενόψει της Ναυμαχίας (12/9/1570). Γόνος της ξακουστής, αρβανίτικης πατριάς (φάρας) «των Μπούιων» ή «Μπουαίων» («κόκκινος», στα αρβανίτικα), με ρίζες από Ήπειρο – Δυρράχιο, παρακλάδι της οποίας βρέθηκε στην Κέρκυρα τον 15ο αι. (αφού ο Ιωάννης Παλαιολόγος έδωσε προνόμια σε άλλη φάρα Αρβανιτών / Μπόχαλη και οι Μπουαίοι τάχθηκαν στην υπηρεσία των Ενετών, αποκτώντας κατά τόπους φέουδα, ως έποικοι), είτε, ειδικώς, μετά την απόφαση της Ενετικής Γερουσίας (1541) να εγκατασταθεί στο νησί σώμα Αρβανιτών.

«San Michele da Venezia» / «Άγιος Μιχαήλ της Βενετίας»

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΚΚΙΝΗΣ

Γιος του επίσης Capitano, Δημητρίου Κοκκίνη, γόνος ονομαστής οικογένειας -βυζαντινής, εκτιμάται, καταγωγής- με μακρά πορεία στον μητροπολιτικό ιστό του νησιού. Εμφανές απομεινάρι, πλην libro d’ oro (βλ. κάτω / Χαλικιόπουλος), συνιστά το γραφικό «βόλτο Κοκκίνη», στην πόλη, η δωρεά (1699, Αντώνιος Κοκκίνης) του περίφημου «πηγαδιού της Κρεμαστής», αλλά και τ’ ομώνυμο χωριό (Κοκκίνι) στα δυτικά παράλια της Μέσης. Προϊόν τιμητικής παραχώρησης φεούδων στον Giorgio Cochini για τη συνεισφορά του στη Ναυμαχία του Lepanto και με πάντα διατηρούμενο το «αρχοντικό Κοκκίνι» (πιθανόν, ανέγερση εκ των κληρονόμων του, αρχές 17^ου αιώνα). O Γεώργιος εξελέγη «σοπρακόμιτος» σε δεύτερο χρόνο (20/2/1571, μαζί με Χαλικόπουλο) κι εντάχθηκε στη μοίρα του Alvaro de Bazan μαρκησίου Santa Cruz (σημειώνεται, πάντως, πως σ’ άλλες πηγές απαντάται στη μοίρα του Ενετού, Βενιέρου, ως κυβερνήτης της γαλέρας «Κυπριακή Θάλασσα»). Μολονότι, λέει η Λειβαδά, το «San Michele» ανήκε στις δυνάμεις εφεδρείας (λευκή σημαία), είχε «καθοριστική εμπλοκή στην ναυμαχία, καθώς εφοδίαζε συνεχώς με πυρομαχικά και πολεμιστές τόσο το αριστερό κέρας, όσο και το κέντρο». Πλην δε, της λευκής, έφερε κι «επιπλέον σημαία, κόκκινη με άσπρο σταυρό, ίδια με αυτήν της Capitana της Μάλτας». Ως μεγάλη στιγμή του Κοκκίνη αναφέρεται το γεγονός πως, μετά από σκληρή μάχη, «έδεσε κι έσυρε την γαλέρα του Marin Reis και παράλληλα ήλθε αρωγός και σε άλλες γαλέρες που έχρηζαν βοήθειας». Για τις υπηρεσίες του, πλην των κτηματικών παραχωρήσεων, τιμήθηκε, όπως και ο Κοντόκαλης, με το παράσημο του Cavelier (ιππότης, 1572) απ’ τον Δόγη Moncenigo.

«L’ Angelo di Corfu» / «Άγγελος της Κέρκυρας»

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΧΑΛΙΚΙΟΠΟΥΛΟΣ

Επίσης γόνος πλούσιας οικογένειας ευγενών. Εξάλλου, η οικογένεια Χαλικιόπουλου (Calichiopoulo), αφήνοντας στη κερκυραϊκή διαχρονικότητα σπουδαίες προσωπικότητες (απ’ το Μ. Πρωτοπαπά, Γεώργιο, έως τον συνθέτη, Νικόλαο Χαλικιόπουλο – Μάντζαρο), επιβεβαιώνεται απ’ τον Μάρμορα εντός των 112 του κερκυραϊκού «αρχοντολογιού» εν έτει 1672. Στην ίδια λίστα εμφανίζονται και οι οικογένειες Bua, Cochini και Fiomaco, ενώ η οικογένεια Condocali εντοπίζεται εντός των επιπλέον 13 που μας δίδει μεταγενέστερα ο Χιώτης («Αρχοντολόγιον Κερκύρας»). Όλες, με το δικό τους οικόσημο. Ο Στυλιανός εξελέγη «σοπρακόμιτος» σε… θέα Lepanto το 1571 (20/2). Μαζί με τον Κοκκίνη. Συντηρώντας ήδη τη γαλέρα του, ιδίοις εξόδοις, επί δύο ή τρία χρόνια. Όπως και η γαλέρα του Μπούα, ο «Άγγελος» ανήκε στη μοίρα του Α. Doria («δεξιόν κέρας»). Πλέοντας, ωστόσο, ενδότερα, δεν είχε ανάλογη τύχη. Αξίζει να σημειωθεί ότι πηγές εμφανίζουν (και) τον καραβοκύρη Χαλικιόπουλο, πέραν της Ναυμαχίας, να «πραγματοποιεί συχνά επιδρομές στην τουρκοκρατούμενη, απέναντι, περιοχή, αποκομίζοντας πλούσια λάφυρα». Τιμήθηκε επίσης απ’ την ενετική διοίκηση για την προσφορά του στο θριαμβευτικό 1571. Άγνωστο εάν αποδόθηκε και σ’ αυτόν τιμητικός τίτλος, όπως σε Κοντόκαλη, Κόκκινη (τα υπάρχοντα τεκμήρια δε βοηθούν, σημειώνεται, ωστόσο, αν αυτό λέει κάτι, πως για τον Μάντζαρο είναι γνωστο πως «έφερε κληρονομικά τον τίτλο του ιππότη», δηλ. Cavalier). Το γνωστό είναι πως του παραχωρήθηκαν προς εκμετάλλευση πεδινές εκτάσεις στα πέριξ της λιμνοθάλασσας (παλαιός Υλλαϊκός λιμένας), που σχεδόν έκτοτε φέρει τ’ όνομά του: «λιμνοθάλασσα Χαλικιόπουλου».