Ένα «σκουφέτο» για τη «μαλαφράντζα»…

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Προφυλακτικού (13/2, παραμονή του Αγ. Βαλεντίνου), το C.S. επιχειρεί μια πρωτότυπη βόλτα στην… κερκυραϊκή διαδρομή του προφυλακτικού, από τα βενετσιάνικα λινά, έως την περίφημη «Μπεμπέκα»

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 26/9/2020

ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ… Οι συντηρητικές σεμνοτυφίες, στο ζενίθ. Σε παραλλαγή του γνωστού πολιτικού κλισέ, το νόμιμο δεν θεωρούνταν και ηθικό. Κι εκείνο το μακρόστενο διαφανές κομμάτι υλικού, που στο νησί, οι λαϊκοί το φώναζαν «σκουφέτο» και η αστοί, στα μουλωχτά, «σφοδρίνη», ήταν ακριβώς τέτοια περίπτωση: νόμιμα διαθέσιμο, ωφέλιμο από πλευράς υγιεινής, αλλά (ακόμη) «ενοχοποιημένο» απέναντι στα «χρηστά ήθη». Το (συσκευασμένο) προφυλακτικό… Και η κερκυραϊκή του διαδρομή…

ΜΗ ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ κάτι διαφορετικό απ’ την υπόλοιπη Ελλάδα. Κι εδώ ένας ήταν, τότε, ο θρύλος: τα «έκζεμα προφυλακτικά “Μπεμπέκα”». Απ’ τη δεκαετία του ’30, σε χάρτινη συσκευασία της… κακιάς ώρας και κόστος 200 δρχ. Στο δεύτερο μισό του 19^ου αι., είχαν προηγηθεί τα πρώτα, από καουτσούκ. Χοντρά και δύσχρηστα, ωστόσο. Ακόμη. Μολονότι η… αρχή της rubber history, εντοπίζεται στα καθ’ ημάς απ’ την περίοδο της Ενετοκρατίας (λάτρης των «καλυμμάτων» μαρτυρείται και ο Καζανόβας, με… θητεία και στην Κέρκυρα), όταν κι ευδοκιμούσαν τα κομμάτια από λινό (άλλο ύφασμα ή χαρτί). Διάδοχη κατάσταση μιας ακόμη πιο «πρωτόγονης» συνθήκης: από εντόσθια – δέρμα ζώων.

ΜΑΛΙΣΤΑ, τα «δυτικά» συνοδεύονταν κι από οδηγίες και δεν ήταν μιας χρήσεως. Τα έπλεναν, τα ξαναχρησιμοποιούσαν. Ένδειξη κόστους. Απαγορευτικού, γενικώς, για το μέσο εισόδημα. Σκεφθείτε απλά ότι σετ των 10 προφυλακτικών από λινό, μαρτυρείται τον 18^ο αι., σε ειδική κασετίνα, δώρο στον… Δόγη της Βενετίας (βασική φωτό)! Είδος πολυτελείας…

ANYWAY, οι (χύδην) «καπότες» (ιταλ. Cappotto = παλτό, κάπα / γαλ. Capote = καπέλο) είχαν δρόμο να διανύσουν απέναντι στους κώδικες μιας εποχής, που επέμενε, επί μακρόν, να συνδέει τη χρήση τους με τον αγοραίο έρωτα και τη φθηνή ηδονή του φαντάρου ή του «ανέντιμου μουρντάρη» στην… κάθε «Λεμονιά» της παλαιάς Κέρκυρας. «Της Ανέτας» (καντούνι Βιανέλλου). «Της Παπίρενας» (Θεμιστοκλέους). «Της Μαρίνας» (Ευγ. Βουλγάρεως), του «σπιτιού του Κολυβά» (Κοτάρδου), στο Καμπιέλο – όπου, κατά τον Τύπο της εποχής, «εις πάροδον της οδού Κομνηνών υπάρχει κρυφός παράδεισος των αχρείων σατύρων και αισχρών γυναίων, όπου η ακολασία οργιάζει…». Σε πείσμα αφορισμών, σαν αυτού, που, ενδεικτικά, κατέθετε η εφημερίδα «Δύναμις» του Ζαφειρόπουλου, εν έτη 1927:

«Η πληθώρα των κοινών χαμαιτυπείων εν μέσω ησύχων συνοικιών και τιμίων οικογενειών, πολύ προσβάλλει την κοσμιότητα, τάξιν και ηθικήν μιας πόλεως. Προτείνομεν την απομάκρυνσιν πάντων τούτων εκ του κέντρου της πόλεως και την μεταφοράν εις εν ή δύο οικήματα μακράν της πόλεως, με την διαρκή επίβλεψιν της Αστυνομίας. Και ούτω εκλείψει η ασχημία αύτη και ησυχάσουν αι γειτνιάζουσαι προς τα οικήματα ταύτα ηθικαί και ήσυχοι οικογένειαι…»

Ή η «Κέρκυρα», του ’34:

«Εκείνον το οποίο παρατηρείται, επί τη ευκαιρία του κατάπλου του Αγγλικού Στόλου, προκαλεί την αγανάκτησιν. Οι ναύται, τολμώντες να διασχίζουσι την πόλιν μας, γίνονται αντικείμενον επιθέσεων κοριτσιών, τα οποία με ασέμνους κινήσεις και με αισχράς επιφωνήσεις τους προκαλούν να τους οδηγήσουν εις κέντρα όπου πωλείται ο έρως. Εις τη ωραίαν μας νήσον επιτρέπονται όλα. Ντροπή…»

ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ «οίκοι», ήταν περασμένοι επισήμως στα μητρώα του Επιμελητηρίου. Επαγγελματίες, φορολογούμενοι. Τουλάχιστον, μετά την επίσημη αναγνώρισή τους, με τον περιβόητο Νόμο 3032 του 1922-‘23, «…Περί ασέμνων γυναικών». Σε μεγάλο μερτικό τους, ορφανά, προσφυγοπούλες ή κορασίδες της υπαίθρου, που είχαν «χαλαστεί» κι όφειλαν, κατά τους τότε κώδικες τιμής, «να πάν’ στη χώρα με τις πολλές» (Κ. Θεοτόκης).

ΗΤΑΝ όλες τους –και όσες ακόμη- οι «Αγίες του δεκάδραχμου», που έγραψε κάποτε ο Ν. Μητσιάλης στο «Πορτόνι» (την  ίδια τιμή, 10 δρχ., δίδει και η Jasmina Tomasevic για το β’ μισό της δεκ. του ’10, στηριζόμενη σε διηγήσεις Σέρβων στρατιωτών). Εστιάζοντας «στα σπίτια», «ανεβαίνοντας την ανηφόρα που τότε ήταν γκοβολάδα», απέναντι από την Ανουντσιάτα...

«Δυο πέτρινα σκαλάκια οδηγούσαν σε μια ξώπορτα ξύλινη, σαρακοφαγωμένη και μια μπούρδινη κουρτίνα για να κρύβει τις σκιές που έριχνε μια χαμηλή λάμπα… Οι βόγκοι λεύτερα βγαίνανε στο καντούνι… Ήταν Σάββατο κι απόβραδο, χωρίς ασετυλίνη και η έξοδος της ένστολης βαρβατίλας του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Νεοσυλλέκτων ξεχείλιζε στο έβγα της καστρόπορτας του Παλαιού Φρουρίου… Και του αμερικάνικου πολεμικού του Έκτου Στόλου. Μύρισε Marlboro και αέρα δολαρίσιο η πιάτσα… Ψάξανε οι “Τζόνηδες”, ρωτήσανε… Και πήραν κι αυτοί την ανηφόρα… Γι’ αυτές τις “αγίες” δεν υπήρξαν ποτέ κεράκια συγγνώμης να ανάψουν από μια κοινωνία νοικοκυραίων που σταυροκοπιόταν όταν τις προσπερνούσε την ημέρα, το βράδυ όμως… Ποιος ξέρει πόσοι από δαύτους…»

Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ Βλάσση συμφωνεί διακριτικά˙ παλαιόθεν η υποκρισία σε τούτο το νησί. Γράφοντας πως επί Ενετοκρατίας «οι ευγενείς και οι αστοί σύχναζαν στη loggia, στις λέσχες, στα πορνεία…».

ΤΟ ΘΕΜΑ αγγίζει και ο Χρήστος Δούλης, στην «Αναράιδα» του, περιγράφοντας την περιπέτεια της ηρωϊδας (στην Κέρκυρα των τελών του 19^ου) με τη σύφιλη. Πώς τ’ αντιμετώπισε ο περίγυρος, τι συνέπειες είχε, πώς αποτυπώθηκε η ντροπή της γυναίκας που έπρεπε να την εξετάσει γιατρός «εκεί κάτω». Στο περίφημο «Υγειονομικό», της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Next step μιας θεσμικής προσπάθειας πρόληψης – προφύλαξης απ’ τη μάστιγα των αφροδίσιων, που εμφανίζεται να τρώει σάρκες στο νησί ήδη απ’ τον 15ο αι.

ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ, η σύφιλη (δευτερευόντως η γονόρροια). Η «morbus gallicus» των Ενετών, η «μαλαφράντζα» των ντόπιων, με προέλευση, εκτιμάται, «τον Νέο Κόσμο». Όχι σπάνια, ακόμη και σ’ επιδημική μορφή. Απότοκο των εκτενών πληθυσμιακών μετακινήσεων από ή προς τα τουρκοκρατούμενα και ενετοκρατούμενα τμήματα του ελληνικού χώρου, τόσο λόγω ιστορικών συγκυριών, όσο και ως, η Κέρκυρα, πρώιμο σημείο αναφοράς της ναυτικής, εμπορικής, οικονομικής ή περιηγητικής κίνησης – μια, όπως σημειώθηκε σωστά, «πύλη της Δύσης στην Ανατολή».

Η ΑΠΟΦΑΣΗ του Sir Fr. Adam να ιδρύσει, το 1817, στην Κέρκυρα το πρώτο Νοσοκομείο Αφροδισίων Νοσημάτων (στο Νέο Φρούριο, με Βρετανό υπεύθυνο) καταδεικνύει εμφατικά το επί μακρόν συνεχιζόμενο μέγεθος του προβλήματος. Δε λύθηκε. Έθεσε, ωστόσο, μία βάση ελέγχου των «επί χρήμασι ασέμνων»: καταγραφή τους απ’ την Αστυνομία, υποχρεωτική εξέταση δύο φορές το μήνα και χορήγηση πιστοποιητικού υγείας. Σε διαφορετική περίπτωση, ανάκληση της δυνατότητας εργασίας τους.

ΤΟ ΜΕΤΡΟ ουδέποτε ίσχυε καθολικά. Προφανώς, ωστόσο, κάτι έδωσε – και κατ’ αρχήν, τη διάγνωση. Χαρακτηριστικό είναι το στατιστικό που μας προσφέρει η Μαρία Μάνδυλα – Κουσουνή (ΙΧΕΚ): «Απ’ τις συνολικά 292 γυναίκες που προσήλθαν στο Νοσοκομείο Αφροδισίων κατά την περίοδο 1817 – 1822, στις 119 διεγνώσθη (όντως) σύφιλη σε διάφορα στάδια της νόσου».

ΜΙΑ «ΚΟΙΤΙΔΑ» αυτές, οι «παστρικές» (επειδή, λέει, έκαναν μπάνιο, πάστρα, τακτικότερα, απ’ το «μία στις 15» του μέσου όρου, «για να ξεπλύνουν τσι πομπές τους») και μία «η εξοχή», ακόμη και (πολύ) μεταγενέστερα. Όπου, κατά την «Κέρκυρα» του ’36, το πρόβλημα εμφανίζεται οξύτερο, μιας και «καμμία φροντίς δεν λαμβάνεται και ως εκ τούτου, όχι μόνο ελαφρά τοιαύτου είδους νοσήματα παρατηρούνται εις πολλούς αγρότας, αλλά ακόμη και η σύφυλις έχει πολλά θύματα. Η Διοίκησις της Χωροφυλακής δέον να εκδώση αυστηρούς διαταγάς προς τους σταθμάρχας, όπως αι εις τα χωρίς διαμένουσι κοιναί γυναίκες διεταχθώσινα προσέλθωσι εις την Πόλιν όπως εξετασθώσι παρά των ειδικών ιατρών…».

Η ΠΙΟ ΤΑΚΤΙΚΗ προώθηση των προφυλακτικών απ’ τη δεκαετία του ’30, προφανώς και δεν πρέπει να θεωρηθεί άσχετη με την, την ίδια περίοδο, πρώτη σοβαρή κρατική προσπάθεια αντιμετώπισης του ζητήματος των αφροδισίων (ο ήδη γνωστός μας Ν. 3032, του 1923, «… προς καταπολέμησιν των αφροδίσιων νοσημάτων…»). Συνδυαστικά με τη δυνατότητα μαζικότερης παραγωγής, ιδίως μετά την αντικατάσταση του καουτσούκ από το λάτεξ.

ΤΙ ΠΑΡΕΜΕΝΕ σταθερό; Η εστίαση της χρήσης τους: στο πλαίσιο, δηλαδή, των… ανοίκειων επαφών και όχι των νομίμων, δεδομένου πως η «τεχνική αντισύλληψη» που, επιπλέον, προσέφεραν, παρέμενε αφοριστική για την επίσημη εκκλησία. Γεννώντας τακτικά συζήτηση περί της «ηθικότητάς» της. «Αμαρτία…»

ΟΠΩΣ και να ‘χει, η λέξη, στις διάφορες παραλλαγές της, άρχισε να βγαίνει τακτικότερα απ’ τα χείλη. Η διάθεσή τους, σε ολοένα και πιο συμβατές τιμές, να αυξάνεται – από φαρμακεία / σπετσερικά, περίπτερα και καπνοπωλεία. Ενίοτε… συνωμοτικά ή με σηκωμένο το γιακά και χαμηλωμένο το καπέλο ή με δυο δεκάρες φιλοδώρημα σε κάποιο ξεπαπούτσωτο χαμίνι της Πίνιας, για «το θέλημα». Και οι ρεκλάμες να πληθαίνουν: «Οι διαφημίσεις για χαβιάρι και αστακό δίνουν τη θέση τους στην “Μπεμπέκα” και τη “Θώραξ” και τις διαφημίσεις για στομαχολόγους και ορθοπεδικούς διαδέχονται εκείνες για αφροδισιολόγους (εκ Παρισίων), που θεραπεύουν τα μεταδιδόμενα σεξουαλικά νοσήματα», σημειώνει ο Θωμάς Σιταράς…

ΤΑ «ΜΠΕΜΠΕΚΑ» (για να επανέλθουμε) διαφημίζονταν ως «μεταξωτά και λεπτά, που δεν σπάζουν ποτέ». Προβάλλονταν ως αμιγώς ελληνικά (αν και οι… κακές γλώσσες επέμεναν πως φτιάχνονταν στις ΗΠΑ), από ένα νέο υλικό, το νάιλον και διαφημιζόταν ως απείρως καλύτερα απ’ τα ξένα (αν κι ακόμη «άγαρμπα», όπως και τα υπόλοιπα της εποχής, καθώς δεν έμπαιναν σε foil, ούτε επιλαδώνονταν), συνοδεία ευφάνταστων διαφημιστικών tricks.

ΑΠ’ ΤΟ σκίτσο του σκασμένου κουστουμάτου που «είχε την επιπολαιότητα να χρησιμοποιήση ένα κοινό προφυλακτικό» και περνά «3 ημέρες αγωνίας», γιατί «λυπήθηκε να δώση δύο δραχμάς περισσότερο» και τον… χάρο που απειλούσε «δια τα αφροδίσια νοσήματα που εξαπλούνται καθημερινώς», μέχρι… ποιητικές προσεγγίσεις τύπου «ένα λουλούδι είνε η γυναίκα, προφυλαχθήτε όμως απ’ τ’ αγκάθια του». Θυμοσοφικά δακρύβρεχτα («πολλές φορές πάει η στάμνα στη βρύσι, μια όμως φορά θα σπάση!») ή ασύλληπτα στιχάκια, που ράγιζαν τσιμέντα: «Και μην πιστεύεις θηλυκό, μακριά από την γυναίκα / εκτός πια αν στην τσέπη σου υπάρχει μια Μπεμπέκα». Δάκρυ…

ΤΟ ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ της «Μπεμπέκας» (με πρόσκαιρο ανταγωνιστή τα λιγότερο δημοφιλή «Θώραξ»), στην εξέλιξη της δεκαετίας ακολούθησε η «Σκουφίτσα» (απ’ την… Κοκκινοσκουφίτσα του παραμυθιού) και η «Αλεπουδίτσα» (η… πονήρω). «Προφυλακτικά Ελληνικού Κοινού, κλάσις 1, Λεπτά, μεταξωτά, στερεά» έγραφαν οι διαφημίσεις.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ, στην ελληνική αγορά –και η κερκυραϊκή δεν αποτέλεσε εξαίρεση- εμφανίζεται δυναμικά η οικογένεια Τσιράκη (Νίκαια), με φίρμες όπως ο «Assos», το δημοφιλές «Kλειδί», η «Diana» και η «Eva» (μετέπειτα «Life»). Το διαχρονικότατο «Stop», τα αχαϊκά «Λίρα»… Αλλά και μια τάση αγγλόγλωσσης ξενομανίας (εκεί, κατά τα 60s), που έφθανε συχνά σε ανεκδοτολογικά επίπεδα. Απόδειξη; Η εμφάνιση ως ελληνικών, προφυλακτικών με ψευδή στοιχεία προελεύσεως, αρκεί να ήταν εύηχα και… διεθνούς εντύπωσης! Παροιμιώδες, για παράδειγμα, έχει μείνει το κουτί του «Σίλβερ Τέξας», όπου αναγραφόταν «Αμερικανικόν προϊόν, κατασκευασθέν εις τα διεθνούς φήμης εργοστάσια Made in USA» (!!!), αλλά και τα «Οκέι – profylactics» (!!!) με τη φάτσα του… γάτου Τομ από το «Τομ και Τζέρι»!

ΕΜΠΝΕΥΣΗ, χρώμα, και σταδιακή βελτίωση σε ποιότητα, έλεγχο, ποικιλία και marketing, σε μια προσπάθεια, μέσα απ’ το χιούμορ, να «απενοχοποιηθεί» το προϊόν. Δεν ήρθε γρήγορα… Μα, ήρθε…