World Radio Day: Το παλιό «Excelsior», με το σεμεδάκι της γιαγιάς…

Απ’ την πρώτη συσκευή του Ασπιώτη, το μαγαζί του Παδοβά και την τηλεφωνική γραμμή 5.00, μέχρι το σήμερα, το ραδιόφωνο στην Κέρκυρα συνεχίζει ταξίδι του.

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΠΡΩΤΑ, ήταν ο φωνόγραφος. Με το παραλληλεπίπεδο κουτί και το χωνί που ξέρναγε μεταλλική βραχνάδα, καθώς η καρφίτσα γρατζούναγε την πλάκα από ρητίνη. Όταν ανακαλύφθηκε ο βακελίτης, τα αστικά σαλόνια βρήκαν το νέο «ιερό» τους πίσω απ’ την χειροποίητη ταμπέλα της «Odeon» και της «Columbia». Γραμμόφωνο…

ΩΣΠΟΥ κόπιασαν τα 30s. Το νέο λίκνο της λαϊκής ψυχαγωγίας. Ένα πυργωτό, ξύλινο κουτί, με δύο μπάντες (μακρά και μεσαία), που συνδεόταν με μια ογκώδη κεραία, με μπλεγμένα σύρματα. Ο ήχος αλλοιωμένος. Και η τιμή, για ολίγους. Τις βεγγέρες του enfant gateaux, κάποιο ξενοδοχείο ή κοσμικό κέντρο. Είδος πολυτελείας, με «πολλάς ευκολίας πληρωμής». Nα δεις πώς το ‘παν… Ραδιόφωνο!

ΜΟΥΣΙΚΗ, τις βραδινές ώρες κι ελάχιστη πληροφορία. Αδιάφορο. Τουλάχιστον, για τον Κωνσταντίνο Ασπιώτη. Για τον αείμνηστο βιομήχανο, γιο (συνεχιστή) του ιδρυτή του θρυλικού εργοστασίου «Ελπίς», Γεράσιμου, αρκούσε που συνιστούσε πρωτοπορία. Τούτος έφερε στην Κέρκυρα την πρώτη συσκευή. Και, ίσως, πρώτος στην Ελλάδα! Η Ελπίδα Σίσκου (σελ. 4), το υποψιάζεται ευκρινώς: «Ο πρώτος κάτοχος της συσκευής ραδιοφώνου (σ.σ. επιβεβαιωμένα τουλάχιστον) ήταν ο Κερκυραίος Ασπιώτης!» Δεκαετία 1920… Αποδεικτικό κειμήλιο, η αλληλογραφία του με το Υπουργείο Ναυτικών, προκειμένου να του παραχωρηθεί, με συγκεκριμένους όρους χρήσης, η αιτούμενη άδεια κατοχής του ρ/φ δέκτη στην οικία του (Villa Rossa).

ΤΙ ΕΠΙΑΝΕ εκείνο το πρώτο ραδιόφωνο; Ευρώπη, Ιταλία. Κυρίως, το σταθμό του Μπάρι – με τον ισχυρότατο πομπό στα μεσαία. Το κύριο αποκούμπι της Δυτικής Ελλάδας, ελλείψει ελληνικής ραδιοφωνίας. Τόσο, που το ’34 ο κερκυραϊκός Τύπος έσπευδε περιχαρής να ενημερώσει το κοινό πως «ο ραδιοφωνικός σταθμός του Μπάρι αρχίζει τακτικόν τρισεβδομαδιαίον εκπομπήν ειδήσεων εις Ελληνικήν γλώσσας».

ΣΤΑΔΙΑΚΑ, η αγορά άρχισε ν’ «ανοίγει». Όχι «τρελά». Το γραμμόφωνο παρέμενε δημοφιλές – και ακμαίες οι διαφημίσεις των «απαράμιλλων γραμμοφώνων και δίσκων “His Masters Voice”», με σήμα το σκύλο μπροστά απ’ το χωνί. Ενδεικτικό δε, της, ακόμη, «σποραδικότητας» των ραδιοφωνικών συσκευών στα early 30s, είναι το δημοσίευμα της «Ελευθερίας» (Σεπτέμβριος ’30):

«Την Κυριακήν 7^ης Σεπτεμβρίου καθ’ ώραν 19^ην ο Γενικός Πρόξενος Δόκτωρ Βάλις, όστις το παρελθόν έτος επεσκέφθη την νήσον μας, ποιήσεται διάλεξιν εν Βιέννη δια ραδιοφώνου με θέμα “Κέρκυρα, η Νήσος των Φαιάκων”. Εις τον ενταύθα ανταποκριτήν ραδιοφώνων, κ. Σπ. Παδοβάν συνιστώμεν όπως εκθέση τα ραδιόφωνα την ημέραν εκείνην ίνα η διάλεξις ακουσθή παρά του κοινού».

ΕΤΣΙ ΓΙΝΟΤΑΝ. Υπαίθριες οι λίγες συσκευές των καταστημάτων πώλησης, «σκαρφαλωμένες» σε τραπεζάκια ή σε δέντρα και μάζεμα του όχλου. Θα ίσχυε, για χρόνια…

Ο ΠΑΔΟΒΑΣ διέθετε κατάστημα στην Καποδιστρίου 21, όχι μακριά απ’ το… ανταγωνιστικό «κατάστημα αρχαιοτήτων Σπύρου Ε. Δετζώρτζη»: «Επισκεφθείτε την διαρκή έκθεσιν και καθημερινήν επίδειξιν» γράφαν’ οι ρεκλάμες. Πανηγυρίζοντας (1930) για το «αυτόματον ηλεκτρινόν ραδιόφωνον (All’ Electric) λειτουργούν απ’ ευθείας με το ρεύμα της πόλεως άνευ συσσωρευτών. Φορητόν ραδιόφωνον εν σχήματι μικράς βαλίτζης, λειτουργούν εντελώς αυτομάτως άνευ αντένας, μεταφέρεται οπουδήποτε, χειρισμός απλούστατος». Αλλά και για το γεγονός ότι «ο παγκοσμίου φήμης οίκος “Φίλιπς Ράδιο”, απέστειλε εκ των εν Ολλανδία εργοστασίων του τον ειδικόν μηχανικόν κ. Clemens Rabe προς παρακολούθησιν της ραδιοφωνικής κινήσεως εν Κερκύρα και επίδειξιν της πλουσίας συλλογής ραδιοφωνικών συσκευών ην εκόμισε μετ’ αυτού».  Ώσπου ήρθε ο Μεταξάς…

ΕΤΟΣ 1936, οι Κερκυραίοι παρόντες σε μια χαρακτηριστική στιγμή του εγχώριου radio history, διάβαζαν για την απόφαση δημιουργίας κρατικού ραδιοφωνικού συστήματος, με σειρά σταθμών στην επικράτεια (και μπούσουλα κατασκευής και εκμετάλλευσής τους την νεοϊδρυθείσα, το ’36, Υπηρεσία Ραδιοφωνικών Εκπομπών / Υ.Ρ.Ε.), υπογράφοντας συμβόλαιο με τους Γερμανούς της «Telefunken», για την κατασκευή τριών πομπών. Ο ένας, βραχέων κυμάτων, ισχύος 5 kW και μοναδικός στην επαρχία (οποία τιμή….) θα ήταν στο νησί (οι άλλοι, σε Θεσσαλονίκη / μεσαίων και Λιόσια / επίσης βραχέων).

ΤΕΛΙΚΩΣ, το project «καπελώθηκε» από ένα δεύτερο (εγκατάσταση μόνο ενός πομπού μεσαίων, στα Λιόσια). Απ’ το ’38, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών (Ρ.Σ.Α.), με τους θρυλικούς ραδιοθαλάμους στο Ζάππειο, ήταν γεγονός (1938). Με πληρωτέα συνδρομή, για την απόκτηση του (ειδικού) δέκτη!

ΟΠΩΣ και να ‘χει, με τη διαφαινόμενη αύρα ανάπτυξης του Μέσου, οι πρώτες φίρμες άρχισαν να εισβάλλουν πιο δυναμικά στην καθημερινότητα. Μαζί και οι ελληνικές: τα θρυλικά «Ελβίρα» (της Ελληνικής Βιομηχανίας Ραδιοφώνου), με τις RCA λυχνίες και τους δέκτες, που, πλην του εθνικού σταθμού των Αθηνών, εγγυούνταν καλή λήψη «κι έξω». Στις πρώτες βόμβες «κρύφτηκαν». Κατασχέθηκαν ή χωθήκαν’ ταχέως στο υπόγειο. Ψάχνοντας στα μουλωχτά να συγχρονίσουν τη βελόνα, είτε με τη βραδινή ελληνόφωνη εκπομπή του Μπάρι, είτε με το BBC, ώρα, τ’ απόγευμα, 8: «This is London Calling…».

ΚΑΙ ήρθε η λευτεριά. Και τα «χρυσά» χρόνια. Η Ελλάδα παράγει (τα θρυλικά «Columbia», τα «Metron», τα «RCA») και εισάγει. Το ραδιόφωνο εξελίσσεται, τα καταστήματα ηλεκτρικών ειδών πλουτίζουν (όπως, εδώ, το κατάστημα Κουλούρη, στη Νικηφόρου Θεοτόκη) και το «κουτί με τη λαλιά», πιο κομψό (αν και πάντοτε σαν έπιπλο) και πιο φθηνό, μπαίνει σε περισσότερα σπίτια, γεμίζοντας ερμάρια και κομούς: «Echophone», «Radione», «Grundig», «Invicta», «Crosley», «Fada», «Schaub-Lorenz», «Excelsior», «Telefunken», «Philips», «Blaupunkt», «Hornyphon», «Greatz», «RFT Sonneberg»…

ΤΟ ΚΑΜΑΡΙ κάθε σωστού νοικοκυριού. Η αιτία μάζωξης της γειτονιάς. Με καφεδάκι ή τσάι και γλυκό του κουταλιού. Και η χαρά της Ελληνίδας μάνας. Που δίπλα στις άλλες σταθερές της, απογείωνε το απόλυτο φετίχ: το σεμεδάκι. Πήγαινε παντού. Στο τραπεζάκι, το πιατάκι του καφέ, τη γλάστρα, κάτω απ’ το βάζο, πάνω στο ψυγείο… Δεν θα πήγαινε εκεί;

ΜΕ ΤΗ ΒΕΛΟΝΑ κολλημένη (συνήθως στα 100MHz), πριν καν αποκτηθούν οι μεταβλητές των FM, ο Κερκυραίος μέσα απ’ τα «κουτί» και το Δεύτερο – Τρίτο Πρόγραμμα της Ε.Ι.Ρ. (ιδρ. 1945) μαθαίνει γράμματα. Φτιάχνει κουλτούρα. Ενημερώνεται. Ερωτεύεται. Ονειρεύεται. Ανακαλύπτει ήρωες. Κλείνει μάτια, φαντάζεται εικόνες κι ελπίζει. «Θεία Λένα», «Χαρούμενα ταλέντα», «Το θέατρο», «Λιλιπούπολη», «Μοντέρνοι ρυθμοί», «Μικρή, πικρή μου αγάπη»… Και το ’57 γιορτάζει. Η πρώτη εκπομπή του Ραδιοσταθμού Κέρκυρας (η σημερινή ΕΡΑ Κέρκυρας), μετά τα δοκιμαστικά του ’56 – και τα πρώτα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα, ακόμη κι από έναν ναυτικό στον Ινδικό: «Πλέοντες προς Κεϋλάνη ακούσαμε δοκιμαστικές εκπομπές Ραδιοφωνικού Σταθμού Κερκύρας. Θερμά συγχαρητήρια…» (δείτε ΕΔΩ).

ΗΤΑΝ πρωί 28ης Μαρτίου. Με τον πομπό των 50 KW και τεχνικό προϊστάμενο τον Θεόφιλο Χαρτζάβαλο. Η, πρώτη φορά, ραδιοφωνική κάλυψη βορειοδυτικής Ελλάδος και Ιόνιων (το project είχαν διεκδικήσει και τα Γιάννενα), με αναμετάδοση, στο μεγαλύτερο μέρος, των προγραμμάτων του Ρ/Σ Αθηνών.

«Εθνικόν Ίδρυμα Ραδιοφωνίας. Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Κερκύρας. Το πρόγραμμά μας μεταδίδεται επί μεσαίων κυμάτων, μήκους 298 μέτρων ή 1.007 χιλιοκύκλων. Αγαπητοί μας ακροαταί, κυρίες, δεσποινίδες, κύριοι…».

ΤΑ ΠΡΩΤΑ λόγια… Δια στόματος του πρωτοπόρου, Γιώργου Κάρτερ, που είχε έρθει απ’ τα κεντρικά για να οργανώσει τα πρώτα μπουσουλήματα – πριν, σύντομα, τον διαδεχτεί η Ρεγγίνα Μπέρτου Θεοτόκη (καλλονή της εποχής) και αργότερα οι Νατάσα Τριβυζά και Νάκυ Αγάθου, με τη μεγάλη πορεία ως παρουσιάστρια της κρατικής τηλεόρασης. Την ίδια ώρα, που στην (πρώτη, τουλάχιστον) επιτροπή προγράμματος (για ό,τι πέραν των αθηναϊκών αναμεταδόσεων / τοπικά νέα, ομιλίες, λαογραφικές εκπομπές, κερκυραϊκή μουσική κ.λπ.) παρήλαυνε ό,τι εκλεκτότερο απ’ την εγχώρια «κάστα» γραμμάτων και τεχνών: Φιλ. Παραμυθιώτης (πρόεδρος), Ειρ. Δενδρινού, Αγ. Νικοκάβουρα, Κ. Δαφνής… Δέος…

Aκούστε EΔΩ απ’ το Αρχείο Ραδιοφώνου της ΕΡΤ ένα σπάνιο ηχητικό, κατά την ημέρα των εγκαινίων του Ραδιοσταθμού.

ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ έπειτα (31/3), τα εγκαίνια. Με ιδιαίτερη λαμπρότητα – κι εκτενή κάλυψη από σύσσωμο, σχεδόν, τον Τύπο της πρωτεύουσας. Παρουσία, εκ μέρους της Κυβέρνησης, του Υφυπουργού Συγκοινωνιών, Χρ. Καραπιπέρη και πλήθους κόσμου, που ξεναγήθηκε στους χώρους των εγκαταστάσεων. Τέσσερα γραφεία, ραδιοθάλαμος (εκφωνητήριο, control room με τράπεζα μίξης, σύστημα ήχου, κονσόλα Siemens, δύο μαγνητόφωνα STR 2A της ΕΜΙ, πικάπ, δέκτης της General Electric), αίθουσα πομπού, υποσταθμού, αντλιών, συνεργείου και 15 τηλεφωνικές συσκευές. Η παλαιότερη, με αριθμό κλήσης 5.00…

Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ τους, μαθαίνουμε απ’ τον Χαρτζάβαλο (via Πετσάλης, ό.π.) απ’ τον μηχανικό, Αλέξανδρο Γεωργιάδη, είχε αρχίσει το 1953, προτού (1955), μεταφερθούν τα υλικά για τη συναρμολόγηση του ισχυρού πομπού, που προερχόταν από πολεμικό πλοίο των ΗΠΑ. Απρίλη του ’57, το «Ραδιοπρόγραμμα», έγραφε: «Ο νέος σταθμός της Κερκύρας, καθιστά ακουστήν την φωνής της Ελλάδος εις τας βορειοδυτικάς περιοχάς των οποίων οι κάτοικοι, δικαιούνται να ενισχύωνται εις την μεγάλην εθνικήν αποστολήν των». Απ’ τη δεκαετία του ’70, μέσω των θρυλικών τρανζίστορς. Τα νέα και… το γήπεδο! Εύχρηστα, κινητά, μικρά, με μπαταρία. Και οι νέοι σταθμοί. Οι αυτοσχέδιοι πειρατικοί. Η «ελεύθερη ραδιοφωνία». Η ψηφιακή, η διαδικτυακή… Και η ιστορία συνεχίζεται…

Με πληροφορίες από… Εφημερίδα «Ελευθερία», 1930 (σε Ψηφιακό Αρχείο Βιβλιοθήκης Βουλής) • Ανώνυμο, «60 χρόνια ΕΡΑ Κέρκυρας – 31 Μαρτίου 1957», σε ert.gr (30/3/2017) • Θεοφάνης Χαρτζάβαλος, «Ελληνική Ραδιοφωνία, Ραδιοφωνικός Σταθμός Κέρκυρας, 1957 – 1997», Κέρκυρα, 1997 (ανέκδ. χειρόγραφο, via Corfu-Museum.gr / Γιάννης Πετσάλης) • Eλπίδα Σίσκου, «Η μουσική ως Μέσο, η περίπτωση της ελληνικής ραδιοφωνίας», Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2012 • Περιοδικό «Ραδιοπρόγραμμα», Απρ. 1957 • el.Wikipedia.org