Ι. Μποτετζάγιας: «Τα πάρκα της βροχής και το παράδειγμα της Γαρίτσας»

Γράφει ο Ιωσήφ Μποτετζάγιας (Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Καθηγητής Τμήματος Περιβάλλοντος)

Το κλίμα αλλάζει και μαζί του αλλάζει και ο καιρός. Κάθε χρόνο βιώνουμε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι έντονες και ξαφνικές βροχοπτώσεις τις οποίες συχνά ακολουθούν πλημμύρες.

Όλο και περισσότερες πόλεις στο κόσμο επιλέγουν να αντιμετωπίσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα με το να γίνουν «πόλεις-σφουγγάρια»: δηλαδή δεν προσπαθούν απομακρύνουν το νερό της βροχής (μέσω -υφιστάμενων και νέων- δικτύων απορροής) αλλά να το απορροφήσουν. Πώς το καταφέρνουν αυτό; Δημιουργώντας περισσότερους χώρους πρασίνου ή και αναδιαμορφώνοντας κατάλληλα τους ήδη υπάρχοντες. Με απλά λόγια, η σύγχρονη τάση για την αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων είναι «λιγότερα φρεάτια, περισσότερο χώμα».

Αυτή η επιλογή δεν οφείλεται σε κάποια «οικολογική» ευαισθησία: οι διαθέσιμες έρευνες έχουν δείξει ότι, εφόσον οι πόλεις θέλουν να δημιουργήσουν ένα οικιστικό περιβάλλον το οποίο θα είναι ανθεκτικό στις πιέσεις της κλιματικής αλλαγής, οι «φυσικές λύσεις» (‘nature based solutions’) στις αστικές υποδομές είναι κατά μέσο όρο 50% πιο οικονομικά συμφέρουσες και προσφέρουν 28% περισσότερη προστιθέμενη αξία από τις συμβατικές «γκρίζες» (κατασκευή υποδομών) εναλλακτικές τους (World Economic Forum (2022) BiodiverCities by 2030: transforming cities relationship with nature).

Σε αυτές τις «φυσικές λύσεις» συμπεριλαμβάνονται και τα αστικά πάρκα (κι εν γένει οι χωμάτινες επιφάνειες). Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε τα πάρκα ως χώρου πρασίνου, διασκέδασης, χαλάρωσης ή περιπάτου. Τα πάρκα όμως λειτουργούν και ως «σφουγγάρια» που απορροφούν το βρόχινο νερό.

Η μέση βροχόπτωση στην Κέρκυρα το Σεπτέμβρη είναι περίπου 88 χιλιοστά. Ένα χιλιοστό βροχής σημαίνει ότι ένα τετραγωνικό μέτρο δέχεται 1 λίτρο βρόχινου νερού. Αν αυτό το τετραγωνικό μέτρο είναι χώμα, το νερό θα απορροφηθεί. Αν αυτό το τετραγωνικό μέτρο είναι τσιμέντο ή άσφαλτος -και το νερό δεν βρει διέξοδο στα (υπερφορτωμένα ή βουλωμένα) φρεάτια- θα καταλήξει στα υπόγεια των σπιτιών και θα πλημμυρίσει το δρόμο.

Υπάρχουν πάρα πολλές «φυσικές λύσεις» ώστε να εξασφαλίσουμε ότι οι πόλεις μας θα γίνουν «πόλεις-σφουγγάρια» (δες εδώ μια σχετική μελέτη για το Λονδίνο, Reimagining rainwater in parks and green spaces, 2020).

Ένας σχετικά εύκολος τρόπος να κάνουμε τα υπάρχοντα πάρκα μας να απορροφούν περισσότερο βρόχινο νερό είναι να διαμορφώσουμε τις κλίσεις του εδάφους ώστε να δημιουργηθούν μικρές φυσικές λεκάνες συγκράτησης (Εικόνα 1): σε περίπτωση (έντονης) βροχόπτωσης το νερό ρέει (κι εγκλωβίζεται) εκεί, με αποτέλεσμα να διαχέεται αργά μέσα στο έδαφος ή να περιορίζεται η ορμητικότητα της ροής του.

Μια άλλη μέθοδος είναι η κατασκευή «κήπων βροχής» (rain gardens), δηλαδή μικρών περίκλειστων (ή με κλίσεις) παρτεριών τα οποία συλλέγουν και  συγκρατούν το νερό το οποίο ρέει από τους δρόμους. (Εικόνα 2)

Αλλά και το να ξηλώσουμε μερικές πλάκες πεζοδρομίου μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο! Ξεκινώντας από τις δυτικές ΗΠΑ το 2008, το Depave («Ξηλώνοντας τα πεζοδρόμια», θα μπορούσαμε να το μεταφράσουμε) είναι μια παγκόσμια πρωτοβουλία που στοχεύει στη δημιουργία μικρών χώρων πρασίνου εκεί που πριν το έδαφος ήταν εξολοκλήρου καλυμμένο: ακριβώς για να δημιουργηθούν πολλά μικρά αναχώματα στα πλημμυρικά φαινόμενα (πέρα προφανώς από την αισθητική και περιβαλλοντική βελτίωση που φέρνει η ύπαρξη πρασίνου σε μια περιοχή). (Εικόνα 3)

Αυτά συμβαίνουν στον υπόλοιπο κόσμο. Στην Κέρκυρα, «αναπλάθουμε» το μόνο αστικό μας πάρκο, αυτό της Γαρίτσας-Ανεμόμυλου, σχεδιάζοντας να κατασκευάσουμε γήπεδα skateboard εκεί που πριν υπήρχε χώμα. Το τι θα συμβεί το βλέπουμε ήδη. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2022, η Κέρκυρα πλημμύρισε, με το ημερήσιο ύψος βροχής να φτάνει τα 35 χιλιοστά. Αν υπήρχε ήδη μια καλυμμένη έκταση 900 τ.μ. (όσο το προτεινόμενο γήπεδο) εκεί που σήμερα υπάρχει χώμα, τα φρεάτια στη Γαρίτσα θα είχαν να διαχειριστούν 31.500 λίτρα νερού επιπλέον. Τόσο δηλαδή επιπλέον νερό με το να είχαμε φέρει περίπου οκτώ πυροσβεστικά οχήματα (από τα καινούργια που παρέλαβε η Πυροσβεστική Υπηρεσία Κερκύρας πριν λίγους μήνες, τα  Magirus TLF 4000) και να τα βάζαμε να αδειάσουν τις δεξαμενές τους στους δρόμους της Γαρίτσας ενώ μαινόταν η καταιγίδα.