12/9/1840: Ιδρύεται η «Παλαιά» Φιλαρμονική

H Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας (γνωστή και ως «Παλαιά Φιλαρμονική») ιδρύθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1840 και είναι ο παλαιότερος μουσικοεκπαιδευτικός οργανισμός στην Ελλάδα.

9 Κερκυραίοι (Πέτρος Κουαρτάνος, Φραγκίσκος Ριβέλλης, Γουλιέλμος Μέξας, Ιωάννης Καλλονάς, Νικόλαος Μακρής, Αντώνιος Λιμπεράλης, Ιωάννης Φραγκούλης, Σπυρίδων Ξύνδας, Νικόλαος Καβάσιλας), συγκεντρώνονται το απόγευμα της ημέρας εκείνης στην οικία Ριβέλη επί της σημερινής οδού Θεοδοσίου και αποφασίζουν την επίσημη ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας.

Πρώτος πρόεδρος αναδείχτηκε ο Γεράσιμος Ρινόπουλος.

Ήδη από τις πρώτες μέρες οργανώθηκαν συναυλίες εγχόρδων και φωνής, ενώ από το Νοέμβριο ξεκίνησε η δημιουργία της μπάντας του ιδρύματος, η οποία θα έκανε την επίσημη εμφάνισή της μερικούς μήνες αργότερα, στις 23 Αυγούστου 1841 (11 Αυγούστου με το ιουλιανό ημερολόγιο), (λιτανεία Αγίου Σπυρίδωνος).

Ο αρχικός σκοπός των ιδρυτών του ήταν η δημιουργία μιας πλήρους μουσικής ακαδημίας, παρόμοιας με εκείνες της γειτονικής Ιταλίας. Με τον τρόπο αυτό επιχειρήθηκε να δοθεί βιώσιμη λύση σε ένα χρονίζον πρόβλημα, δηλαδή την απουσία μιας παιδαγωγικά πλήρους μουσικής σχολής, η οποία θα προσέφερε στους Κερκυραίους, μουσική εκπαίδευση, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, ηλικίας, φύλου και γενικής παιδείας.

Στο σημείο αυτό πρέπει να ειπωθεί ότι πριν το 1840 στην Κέρκυρα, πρόσβαση στη μουσική εκπαίδευση είχαν είτε άτομα που μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στο οικονομικό έξοδο της πρόσληψης ενός ιδιώτη μουσικοδιδασκάλου είτε τα μέλη των άτυπων επαγγελματικών μουσικών συντεχνιών του Νησιού. Ο 2ος ήταν και ο μόνος τρόπος μέσω του οποίου μπορούσε κανείς να αποκτήσει (ημι)επαγγελματική μουσική κατάρτιση.

Οι ιδρυτές της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας κατανοούσαν πλήρως τις παραπάνω αδυναμίες και -με αφορμή την άρνηση της βρετανικής διοίκησης να επιτρέψει από τον Αύγουστο του 1837 τη συμμετοχή στις θρησκευτικές τελετές του Νησιού τιμητικού στρατιωτικού αγήματος και μπάντας- ξεκίνησαν την οργάνωση ενός πρότυπου μουσικού οργανισμού. Στο πλαίσιό του μπορούσε κανείς να καταρτιστεί μουσικά τόσο σε πρακτικό επίπεδο (έγχορδα και πνευστά όργανα, πιάνο, φωνητική μουσική) όσο και σε θεωρητικό (από βασικά θεωρητικά μέχρι μουσική σύνθεση κι αισθητική).

Όλα τα παραπάνω προσφέρονταν στους μαθητές της Φιλαρμονικής εντελώς δωρεάν από πλήρως καταρτισμένους δασκάλους. Ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας του ιδρύματος παράλληλα με το επίπεδο της εκπαίδευσης άλλαξαν τα δεδομένα της μουσικής παιδείας σε τοπικό επίπεδο.

Κατά τον 19^ο αιώνα και μέχρι τα χρόνια του Μεσοπολέμου την καλλιτεχνική ηγεσία του ιδρύματος είχαν κατά καιρούς μερικές από τις σημαντικότερες μορφές της μουσικής της νεώτερης Ελλάδας, όπως για παράδειγμα ο Νικόλαος Μάντζαρος (1795-1872), ο Δομένικος Παδοβάνης (1817-1892), ο Διονύσιος Ροδοθεάτος (1849-1892), ο Δημήτριος Ανδρώνης (1866-1918) και ο Σπυρίδων Δουκάκης (1886-1974). Όλοι οι παραπάνω κατάγονταν από την Κέρκυρα και είχαν σημαντικές σπουδές στην Ιταλία ή στη Γερμανία. Πολλοί από τους μουσικούς της Φιλαρμονικής σταδιοδρόμησαν (και σταδιοδρομούν) ως συνθέτες, σολίστες, μουσικοί ορχηστρών και στρατιωτικών μουσικών σωμάτων και αρχιμουσικοί και συνεισέφεραν με τον τρόπο τους στη διαμόρφωση της έντεχνης μουσικής στην Ελλάδα του 19^ου και του 20^ού αιώνα.

Παρά τις ποικίλες δραστηριότητες της Φιλαρμονικής, το λαοφιλέστερο από τα μουσικά σχήματά της παραμένει η μπάντα. Πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 1841 και υπήρξε εξαρχής το δημοφιλέστερο μουσικό σύνολό της. Αυτή πρωτοαπέδωσε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο το 1864 και αυτή παιάνισε κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 τον «Ολυμπιακό Ύμνο». Αλλά και η εκπαιδευτική σημασία της μπάντας συνεχίζει να είναι σημαντική. Ακόμη και σήμερα εκατοντάδες μαθητές έρχονται σε πρώτη επαφή με τη μουσική μέσα από τη δωρεάν διδασκαλία των πνευστών και κρουστών οργάνων. Μερικοί μάλιστα ανακαλύπτουν και το μουσικό τους ταλέντο, γεγονός που τους οδηγεί να ακολουθήσουν τελικά επαγγελματική καριέρα στη μουσική. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα πρότυπα της μπάντας της Φιλαρμονικής υιοθετήθηκαν κατά καιρούς και από άλλα παρόμοια σχήματα εντός κι εκτός Κέρκυρας.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας έχει ξεκινήσει σειρά δράσεων με σκοπό τη διεύρυνση των μουσικών δραστηριοτήτων της. Εκτός από τη μπάντα της, η Φιλαρμονική διατηρεί πλέον συμφωνική ορχήστρα κι έχει ενεργοποιήσει πλήρως τη διδασκαλία εγχόρδων και πιάνου. Η μπαντίνα της, επίσης, προσφέρει την ευκαιρία στους εκκολαπτόμενους μουσικούς να συμμετάσχουν από μικρή ηλικία σε ένα μουσικό σύνολο.

Κάθε χρόνο 100-150 νέοι μαθητές εγγράφονται στις σχολές της για να διδαχθούν δωρεάν μουσική. Επίσης, η νέα Αίθουσα Εκδηλώσεων φιλοξενεί μαθητικές συναυλίες και άλλες μουσικές εκδηλώσεις, ενώ από το 2009 οργανώνονται εκεί και μουσικολογικές διαλέξεις.

Τέλος, τόσο το διοικητικό όσο και το μουσικό αρχείο του ιδρύματος είναι πλέον προσιτό στους ερευνητές, ενώ το Μουσείο Μουσικής της Φιλαρμονικής άνοιξε στο κοινό το 2010. 

ΚΤΗΡΙΟ

Η Φιλαρμονική αρχικά στεγάστηκε στην Πίνια, στον 1ο όροφο κτηρίου ιδιοκτησίας του Αυγουστίνου Πολυλά, το οποίο βρισκόταν στη συμβολή των σημερινών οδών Νικηφόρου Θεοτόκη (τότε Calle d’Erbe) και Φιλαρμονικής (τότε Calle Giustinian). Ήδη από τη δεκαετία του 1850, όμως, υπήρχαν σκέψεις και σχέδια για την ανοικοδόμηση νέου κτηρίου με υποδομές ανάλογες ενός μουσικού ιδρύματος. Οι προθέσεις αυτές, ωστόσο, δεν πραγματοποιήθηκαν εξαιτίας κυρίως οικονομικών λόγων.

Το 1900 το ίδρυμα μετέφερε τις δραστηριότητές του στο σημερινό κτήριο. Πρόκειται για ένα τυπικό Κερκυραϊκό «παλάτζο», το οποίο ανήκε στην οικογένεια Θεοτόκη και στο οποίο, μάλιστα, γεννήθηκε ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας Γεώργιος Θεοτόκης (1844-1916). Η ιστορική σημασία του κτηρίου, όμως, πηγαίνει ακόμη πιο πίσω στο χρόνο, αφού στον ίδιο χώρο γεννήθηκε κι έζησε ο ιστορικός Ανδρέας Μάρμορας (1618-1684).  

Το 1924 ο Ιωάννης Κουλίνης άφησε στη Φιλαρμονική κληροδότημα, η κεφαλαιοποίηση του οποίου επέτρεψε τελικά το 1958 την αγορά του κτηρίου από την οικογένεια Θεοτόκη κι έδωσε μόνιμη λύση στη στέγαση του ιδρύματος.

Στους χώρους του κτηρίου της Φιλαρμονικής φιλοξενούνται η αίθουσα δοκιμών, αίθουσες διδασκαλίας, το γραφείο της Διοικητικής Επιτροπής, ο μουσικός εξοπλισμός του ιδρύματος, το διοικητικό και μουσικό αρχείο και το Μουσείο Μουσικής της Φιλαρμονικής. Στο κτήριο αυτό προστέθηκε πρόσφατα και ο 2ος όροφος παράπλευρης οικίας, ο οποίος διαμορφώθηκε στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του ιδρύματος.

Παρακολουθήστε μία ενορχηστρωτική μίξη του Μαέστρου της “Παλαιάς” Σπύρου Προσωπάρη για τα 180α γενέθλια της Φιλαρμονικής:

Ακούστε ένα ηχητικό αφιέρωμα σχετικά με την ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας από τη Μαρία Σουρβίνου:

Για περισσότερα άρθρα της στήλης “ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΣΑΝ ΚΑΙ ΑΥΤΗ”, πατήστε ΕΔΩ