Γιορτάδες στη Βλαχέραινα (ο λοιμός και η ψαριά του Αρταβάνη)

Η καθιέρωση της σημερινής (2/7) γιορτής της Παναγιάς των Βλαχερνών, οι εκκλησιές – τοτέμ σε Κανόνι και Γαρίτσα, το θαύμα του 1675 και η εικόνα των αρχών του 18ου αι.

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΔΙΠΛΑ στην ασβεστωμένη πέτρα, τα φρεσκοπότιστα λουλούδια και την αλμύρα του νερού, στο τέλος της μικρής, «πεζής» νησίδας στην παλαιά χερσόνησο (Κανόνι), στέκει, αιώνες τώρα, μια Μονή. Μικρή, κατάλευκη, με μια χαμηλή καμάρα για είσοδο και, ψηλά, κεραμοσκέπαστη, με τριπλό κωδωνοστάσιο.

ΤΗΝ ΑΦΙΕΡΩΣΑΝ στην Παναγιά, των Βλαχερνών. Και σήμερα (2/7) γιορτάζει. Μαζί με όλες τις Βλαχέραινες του τόπου. Και είν’ πολλές – απ’ τα δημοφιλέστερα «Θεοτοκονύμια» της Κέρκυρας.

ΤΟΝ 15ο αι., ομώνυμη, βυζαντινή Μονή επιβεβαιώνεται στο Σκριπερό και στον παλαιό Σταυρό (Κορνάτα). Τον 16ο, «στο νησί της Εγρίπου στους Κορακάδες». Τον 17ο σε Σαρόκο, Νέο Φρούριο, Ριγγλάδες. Σε Καρουσάδες. Καμάρα. Κουραμάδες (των Πιέρρηδων). Σκριπερό και Ασπιωτάδες. Στη Φουντάνα των Παξών. Και βεβαίως, στη Γαρίτσα. «Της συνεργατικής Αδελφότητος των αχθοφόρων, ιδίως της ξυλικής, έχων πάντα ενορίτας, αλλά πάντη ακτήμων» (Παπαγεωργίου, 1920).

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ πλην άρτια δείγματα μιας πρώιμα διαδεδομένης, λατρευτικής σύνδεσης με την… πρωτογενή Παναγιά των Βλαχερνών: το ιερό, βυζαντινό προσκύνημα της Πόλης, το παράκτιο αγίασμα του Κεράτιου Κόλπου. Στο «Κοσμίδιον», στη θέση «Βλαχέρναι», πρώτα εκτός των θεοδοσιανών τειχών, αργότερα εντός του «εβδόμου τείχους». Εκεί, που εψάλη πρώτη φορά, ο Ακάθιστος Ύμνος κι εκκλησιάζονταν οι αυτοκράτορες. Ξέπλεναν τα κρίματα με αγιασμένο ύδωρ (Λούσμα ή Λοετρόν), προσκυνούσαν την θαυματουργή εικόνα της Παναγιάς της Βλαχερνίτιτισσας (σπάνια αποτύπωση με απλωμένα χέρια, σαν δέηση, και τον Χριστό κατάστηθα, «εν είδη εγκολπίου») και παίρναν’ ευλογία απ’ τον πανάγιο χιτώνα / Τιμία Ζώνη της Θεοτόκου (εσθής) – δίπλα, στο παρεκκλήσι της Αγίας Σορού.

Σ’ ΑΝΑΜΝΗΣΗ της μεταφοράς και καταθέσεως της «έσθητος» στην εκκλησιά της Πόλης, καθιερώθηκε πρώιμα και η γιορτή της Παναγιάς των Βλαχερνών. Αλλού. Κι εδώ. Ειδικά δε, οι Γαριτσιώτες, τιμώντας, παραλλήλως, μια εντόπια αφορμή…

ΕΤΟΣ 1675. Καλοκαίρι. Σε Καστράδες (Γαρίτσα) και Μαντούκι ξένα πλοία μεταφέρουν εμπορεύματα, καραβοκύρηδες και ναύτες. Βγαίνουν, ανακατεύονται στο πλήθος. Κουβαλούν, όμως, μαζί τους το κακό θανατικό. Κι, αθέλητα, το σπέρνουν.

ΙΟΥΝΙΟ ΜΗΝΑ, τα προάστια στενάζουν. Οι νεκροί πολλαπλασιάζονται. Πένθος και τρόμος. Απελπισμένοι οι Γαριτσιώτες ψάχνουν γλιτωμό στην προσευχή. Την ικεσία.

ΠΡΩΤΟΜΗΝΙΑ του Ιούλη, παραμονή «των Βλαχερνών» ξημερώνονται στην παλαιά, μεταβυζαντινή εκκλησιά του Άη Νικόλα των Ξένων (η τότε ενορία τους), μπροστά στη παλαιά εικόνα της Παναγιάς της Δημοσιάνας. Άμεσα, το κακό σώπασε. Το θάμα έγινε, «η Παναγιά μας γλίτωσε». Και λίγες μέρες πιο μετά, δι’ επίσημου διατάγματος, ο Ενετός Προβλεπτής Θαλάσσης, Antonio Priuli, έκανε αποδεκτό το αίτημα της κοινότητας όπως, εφ’ εξής, «λιτανεύσωσιν ἐν τῷ προαστείῳ τῆς Γαρίτσας τὴν Εἰκόνα της Υ. Θ. ἐπωνομαζομένης Βλαχέραινας, εἰς ἐκτέλεσιν εὐχῆς καὶ ἀνταπόδοσιν χάριτος διὰ τὴν ἀπὸ λοιμοῦ ἀπαλλαγὴν τῶν κατοί­κων». Η εικόνα εκ του ναού του Άη Νικόλα. «Γι’ αυτό και παλαιότερα», σημειώνει ο π. Ι. Σκιαδόπουλος, «τη θαυματουργό εικόνα, με­τά τη λιτανεία, την επήγαιναν στο Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου γίνονταν οι παρακλήσεις και ύστερα από 8 μέρες την μετακόμιζαν στην Εκκλησία της Βλαχέραινας». Γαρίτσας…

Η ΓΑΡΙΤΣΙΩΤΙΚΗ Βλαχέραινα, «πλησιέστατα τω αρχαίω ναώ του αγ. Νικολάου» (Παπαγεώργιος), χρονολογείται στο α’ μισό του 18ου αι. Συνδεόμενη, δε, άμεσα μ’ άλλο ένα περιστατικό: κάπου στα 1708, ένας φτωχός ψαράς από τον Ανεμόμυλο, ο κυρ – Αρταβάνης, έριξε τα δίχτυα του στον όρμο της Γαρίτσας. Όταν τα σήκωσε, ανάμεσα στα ψάρια, βρήκε και μια εικόνα της Παναγίας!

ΤΟ ΝΕΟ διαδόθηκε. Οι Γαριτσιώτες έτρεξαν να προσκυνήσουν. Η εικόνα μεταφέρθηκε –πού αλλού;- στον Άη Νικόλα των Ξένων, έφτιαξαν μικρό, προαύλιο προσκυνητάρι με άσβεστο καντήλι, ώσπου με θέλημα του Αρταβάνη, χτίσαν’, προς τιμήν της, την εκκλησία της Γαρίτσας.

ΕΚΕΙ, στα πέριξ, πλην της λιτανείας, καθιερώθηκε μεσόδιαβα και πανηγύρι, διήμερο. Με τραγούδια, χορό και με κρασί. Και με ετοιμασιές, που βάσταγαν για μέρες. Γυάλιζαν τα σκεύη, εφρέσκαραν τσ’ ασβέστες, έπλεναν τα «μπαγκαλέτα» και τις «μπόλιες», έκοβαν δαφνόφυλλα και χρυσοπράσινες μυρτιές, στόλιζαν το εικονοστάσι, ετοίμαζαν άρτους και σπερνά για τον πανηγυρικό εσπερινό (1/7) και την πανηγυρική τη λειτουργιά (2/7, πρωί).

ΤΟ ΙΔΙΟ «τελετουργικό» ακολουθούνταν και στις υπόλοιπες Βλαχέραινες. Ομοίως και στη Μονή του Κανονιού, Ποντικονήσι αντίκρυ, με την εφέστια, αντίγραφη εικόνα της «Αψηλοχερούσας» απ’ την Πόλη.

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ από την εκκλησία της Γαρίτσας. Μια ευρέως δημοφιλής (πλην ανεπιβεβαίωτη) σημείωση, ανάγει την παλαιότερη γνωστή αναφορά στα 1568. Ο Λάσκαρις σημειώνει το κτίσιμο αργότερα, στα 1672. Ο Παπαγεωργίου την εμφανίζει «υπάρχουσα ήδη το 1685», με κτήτορα το 1799 την οικογένεια του Πρωτοπαπά, Χαλικιόπουλου – Μάντζαρου και, τα αμέσως επόμενα χρόνια, «εις βαθμιαία παρακμή».

ΩΣΠΟΥ, λέει, η προφορική παράδοση, μια πιστή είδε σ’ όνειρο την Παναγιά, όρθια σε βράχια. Ζήτησε απ’ τον τότε ιδιοκτήτη την ανέγερση κελιού. Και καλογέρεψε. Εκεί. Πρώτα μονάχη της. Μετά, με άλλες δυο (γυναικείο μοναστήρι έως το 1980). Και βήμα το βήμα, χτίσαν’ και τα υπόλοιπα. Μεγάλωσαν την εκκλησιά. Φτιάξαν’ το καμπαναριό. Αύξησαν το χώρο. Κι αρχές του 20ού αιώνα, φυτέψαν’ και το κυπαρίσσι. Που μεγάλωσε.

Η ΝΟΗΤΗ διαγώνιος με, πίσω, το Ποντικονήσι, στοιχειοθετεί το, ίσως, πλέον φωτογραφημένο icon στο νησί. Ετούτο, όμως, είναι μια άλλη ιστορία…

Bασικές Πηγές:

• Σπ. Παπαγεωργίου, «Ιστορία της Εκκλησίας της Κέρκυρας», εκδ. Γ. Ασπιώτης, Κέρκυρα, 1920.

• Πρ. Ι. Σκιαδόπουλου, «Ο Ναός Υ. Θεοτόκου Βλαχερνών Γαρίτσης» (vlacherena-istoria.blogspot.com).