«Αναζητώντας μια καινούργια δημοκρατικότητα…»

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΗΛΙΑ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟ

© Photo Credits: Γεράσιμος Πολυμέρης.

Σεριάνισε το δρόμο με τη μαύρη, λεία πλάκα «του Βεζούβιου». Και προχωρώντας, φθάσε αντίκρυ στο ψηλό εκείνο σπίτι. Και στάσου αντίκρυ του. Και ζήτα του. Να σου πει την ιστορία του. Όλη. Πέρα απ’ αυτή που γράψαν’ τα βιβλία και (ίσως) διάβασες ή άκουσες. Γιατί είν’ παλιές αυτές οι πέτρες. Και κουβαλούν πολλές ζωές. Παλιές, παλαιότερες, αρχαίες. Ζωές, που βρήκαν θέση στη βιτρίνα της εντόπιας διαχρονίας. Κι άλλες, που ξεχάστηκαν. Σιωπήθηκαν. Ζωές, που αναγνώστηκαν μ’ αυτό τον τρόπο. Αλλά υπάρχει κι ο αλλιώτικος. Ζωές, που γραφτήκαν’ απ’ ανθρώπους. Του τότε. Και του έπειτα. Και διανθίστηκαν, στο πέρασμα, με χιλιάδες μικρο-stories και βιώματα˙ καθείς και τo δικό του. Ένα στιγμιότυπο. Ένας έρωτας. Μια μνήμη, μια συγκίνηση. Όλα αυτά τα, πιθανόν, «αδιάφορα» για τα επίσημα τεφτέρια. Αλλά (τα) ουσιωδώς πανάκριβα, αν θες να μάθεις την πλήρη, τη διαυγή, τη δημοκρατική αλήθεια μίας πόλης που έχει πάντα ντοκουμέντα στο μπαούλο.

Σήμερα και αύριο (30-31/7), ώρα 19.30, ο θεατρικός περίπατος (by ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) της Τζωρτζίνας Κακουδάκη, σε καλεί ν’ ανακαλύψεις. Μια νέα σχέση με το τόπο π’ ανασαίνεις. «Καθ’… οδών»…

• Και γιατί όχι «καθ’ οδόν»;

«Γιατί η δράση δε θέλει να δείξει μια πορεία προς τα κάπου. Αλλά το σημείο -του δρόμου- όπου στέκεσαι. Το κοιτάς, ανασύρεις μνήμες, ακούς βιώματα και γνώσεις και στο τέλος, μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία, επαναπροσδιορίζεις την ιστορία του και τη σχέση σου μαζί του. Και, κατ’ επέκταση –αυτός είναι ο στόχος- τη σχέση των κατοίκων της Κέρκυρας με την πόλη τους, συνολικά. Γιατί η ιστορία είναι κάτι συνεχώς μεταβαλλόμενο. Παλλόμενο. Και κάθε της “ταλάντωση” στο πέρασμα των αιώνων, αφήνει τεκμήρια πάνω στα κτίρια, αλλά και πάνω στις ανθρώπινες ψυχές, στις ανθρώπινες βιογραφίες, στη γλώσσα, στο πώς διαμορφώνεται το ήθος, το τι σημαίνει “δικό μου”, τι σημαίνει “έθνος”, τι είναι η πατρίδα μας και όλα αυτά που απαρτίζουν, τελικά, την ταυτότητα ενός ανθρώπου που ζει εδώ. Η δική μας διερεύνηση είναι, αυτή η έννοια της ταυτότητας, να διανοιχτεί. Να είναι πιο συμπεριληπτική, πιο γενναιόδωρη, πιο παγκόσμια…»

• Δηλαδή;

«Η παλαιά πόλη της Κέρκυρας φαίνεται να έχει ένα στιλ. Mέσα σ’ αυτό, όμως, υπάρχουν πολλά ακόμη στιλ. Μιλάμε, παράδειγμα, για το Φρούριο, που “το έφτιαξαν οι Ενετοί”. Eίναι όμως μόνο αυτό; Το Φρούριο κατοικείται απ’ τον 6ο αι. Από πολλούς διαφορετικούς “τύπους”. Κερκυραίους, Ενετούς, Άγγλους, πρόσφυγες… Προηγήθηκαν –και, φυσικά, ακολούθησαν- πολλές “ζωές” πέρα απ’ την αυτονότητη, στερεοτυπική αφήγησή του. Εμείς θέλουμε να μιλήσουμε και ν’ ανασύρουμε όλα αυτά τα πράγματα, τη βαθύτερη ρίζα. Να διεισδύσουμε σε όλα τα στοιχεία που αποτελούν την ταυτότητά μας. Μια ταυτότητα, που στην πραγματικότητα είναι “κάτι περισσότερο” απ’ αυτό που τυπικά γνωρίζουμε…»

• Δε μιλάς, προφανώς, απλά για ένα συμπλήρωμα της εγκυκλοπαιδικής γνώσης….

«Σαφώς και όχι. Μιλάω (και) για τις ιστορίες των ανθρώπων, που συνδέονται με το σημείο. Τις απλές, τις καθημερινές, τις βιωματικές. Τις προσωπικές, ανέκδοτες, κυρίαρχες. Στο σημείο, π.χ., που μπορεί να υπάρχει ένα μεσαιωνικό, ιστορικό κατάλοιπο (το ευρέως γνωστό), μπορεί να υπάρχει και το μαγαζί που έτρωγε πίτσα ο Σάκης Ρουβάς, απέναντι το σπίτι που λέγεται ότι έμενε ο Καζανόβα, όταν ήρθε στην Κέρκυρα και δίπλα το σημείο που εσύ μπορεί να χώρισες με τον πρώτο σου έρωτα. Κοίτα, λοιπόν, πόσες διαφορετικές προσεγγίσεις αποκτά αυτόματα αυτό το ίδιο σημείο. Αλλά και πόσες αναγνώσεις…»

• Αναγνώσεις;

«Στην ομάδα μας υπάρχουν διάφοροι τύποι ανθρώπων που ζουν στην Κέρκυρα. Κερκυραίοι της πόλης, της υπαίθρου, συμμετέχοντες από Φλώρινα, Θεσσαλονίκη, Ξάνθη που ήρθαν εδώ, ως ερωτικοί μετανάστες, καθηγητές κ.λπ. Είναι, λοιπόν, εντυπωσιακό το πόσο διαφορετικές είναι οι πληροφορίες που φέρνει κάθε “υποομάδα”, πόσο διαφορετικά “διαβάζει” καθεμία ένα σημείο. Παράδειγμα, κάποιες κυρίες απ’ τη Λευκίμμη, σε σχέση με κάποιες που γεννήθηκαν “στην χώρα”. Η αφήγηση των πρώτων για ένα σημείο της παλαιάς πόλης, τις κάνει να δείχνουν πιο… ξένες απ’ ότι μια κοπέλα απ’ τη Φλώρινα (η μνήμη ενός σημείου που, ως Νότιος, του ήταν πολύ δύσκολο να προσεγγίσει). Προϊόν του παλαιού διαχωρισμού μεταξύ αστών και χωρικών – είναι ευδιάκριτα σκιαγραφημένο στην ιστορική πορεία της Κέρκυρας το ποιος εθεωρείτο / και τι σήμαινε “ξενομερίτης” (ή πρόσφυγας ή μετανάστης) και ποιος ο “γηγενής”.  Κι έχει πολύ ενδιαφέρον, γιατί μιλάμε συνέχεια για ένα πρόσφατο παρελθόν, όπου συνέχεια συμπεριφερόμαστε σαν να είμαστε καταπιεσμένοι, ενώ αυτό το παρελθόν το έχουμε ανεχθεί, ενισχύσει και βοηθήσει να συντηρηθεί για αιώνες».

• Πρακτικά, για τον Κερκυραίο που θα ανακαλύψει όλη αυτή τη διάσταση, ποιο είναι το όφελος;

«Κάθε άνθρωπος ενέχει μέσα του όλη την ιστορικοτητα ενός χώρου – π.χ. το νοσοκομείο που γεννήθηκε και πριν ήταν Ανάκτορο, η ιστορικότητα της γέννησής του έχει πολλά επίπεδα όσο πάμε προς τα κάτω. Μπορεί να μην ξέρει επακριβώς πού εδράζει αυτή η ιστορικότητα. Αλλά ισχύει. Αν το συνειδητοποιήσει, ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι είναι παρών στην ιστορία, είναι μέρος της, δική του. Και, άρα, ως κομμάτι της, μπορεί να την αλλάξει. Σ’ όλο αυτό, λοιπόν, είναι εξαιρετικά κρίσμο ν’ αρχίσει κάποιος να θυμάται ότι την πόλη του την έχει βιώσει. Ότι η εμπειρία του ανήκει. Και αφού του ανήκει η εμπειρία, του ανήκει και η πόλη. Και άρα, έχει δικαίωμα και υποχρέωση ν’ ασχοληθεί μ αυτήν, ως ενεργός πολίτης. Ξέρεις, ο λόγος που εμπλέχτηκα μ’ αυτού του τύπου το Θέατρο – Ντοκιμαντέρ, πηγάζει από μια βαθιά μου, ουτοπική ίσως, επιθυμία για το πώς μπορούμε να αποκτήσουμε μια καινούργια δημοκρατικότητα. Μια νέα ισονομία σε μια δημοκρατική εκπαίδευση. Και νομίζω ότι μια τέτοια δράση και ο τρόπος που αφήνει τον κάθε άνθρωπο να επιτρέπεται να έχει τους δικούς του συνειρμούς -και να ερχόμαστε εμείς, οι επαγγελματίες του είδους, να τα βάζουμε σε μια ερμηνευτική φόρμα- είναι μια κατοχύρωση του τι σημαίνει πραγματικά δημοκρατική εκπαίδευση. Μακριά από στερεότυπα…»

CREDITS / Σύλληψη – Σκηνοθεσία: Τζωρτζίνα Κακουδάκη • Δημιουργική ομάδα: Αμαλία Άνθη, Σοφία Γεωργιάδου, Φωτεινή Δημουλή, Μαρία Διβανέ, Ευγενία Ζάγουρα, Αχιλλέας Ζουρίνης, Νεκταρία Ιωάννου, Αρετή Κορίκη, Λίνα Κούδα, Μαρία Κουρή, Βασιλική Μάκου, Όλγα Μαυρομμάτη, Γεράσιμος Πολυμέρης, Ιλεάνα Χανδρινού • Τραγούδι: Δόξα Καγιούλη, Ακορντεόν: Ζαΐρα Δελλή • Δημιουργικό: Βασιλική Μάκου, Γεράσιμος Πολυμέρης.

Η ΕΠΙΣΗΜΗ ιστορία. Η βάσει τεκμηρίων. Και η προφορική. Η βάσει μνήμης. Του υποκειμενισμού των βιωμάτων. Για την Κακουδάκη, συμπληρώνονται. «Life matters», λέει. «Οι ιστορίες των ανθρώπων είναι και ιστορίες της χώρας και ιστορίες του πλανήτη».

Η υποψία της ένστασης, πρωταρχικά απ’ την πλευρά της αυστηρής ιστοριογραφικής μεθόδου, κατατίθεται στο τραπέζι της συζήτησης. Το αναμμένο «rec» ρουφάει την απάντηση: «Η σημαντικότητα της προφορικής ιστορίας», λέει, «αποδεικνύεται απ’ το γεγονός ότι αυτή δημιουργεί τη λαϊκή κουλτούρα, τα ήθη, τα έθιμα, την παράδοση, τους θρύλους ενός τόπου. Επιπλέον, η προσωπική αλήθεια καθενός, αποτελεί ένα εξ ορισμού συγκλονιστικό αφήγημα. Γιατί, ακριβώς, είναι η αλήθεια του. Στο Θέατρο, εξάλλου, λένε το εξής: όσο πιο προσωπική η ιστορία, τόσο πιο παγκόσμιο το γεγονός».

Παύση. Μικρή. «Άλλωστε, και η επίσημη ιστορία δεν εμπεριέχει το στοιχείο του υποκειμενισμού; Οι νικητές τη γράφουν. Και είναι κρίμα να νομίζουμε ότι οι νικητές είναι πάντα άλλοι. Με δυσαρεστεί πολύ που στην Ελλάδα διακρίνω τόση ηττοπάθεια: “Είδες τι μας κάνανε;” Μας… Αυτοί… Κι εσύ; Είναι τόσο δουλεπρεπές να πιστεύουμε ότι υπάρχουν αόρατες δυνάμεις που ασκούνται πάνω μας… Εγώ προσωπικά, αρνούμαι να θεωρώ κάποιον άλλο υπεύθυνο για τη ζωή μου ή τη μοίρα μου. Προτιμώ να είμαι έξαλλη με την κατάσταση, αλλά… με άλλη σύνταξη – όχι τρίτο πληθυντικό. Δε λέω ότι κάποιες φορές δεν ισχύει. Αλλά αλίμονο αν ζεις σκεπτόμενος ότι κάποιος στη… Γερμανία σε βλάπτει. Τι ζωή είναι αυτή; Γιατί το επιτρέπεις; Τι κάνεις; Πού είναι η οντότητά σου;»

Η ΔΡΑΣΗ, διήμερη και 45λεπτη, θ’ αναπτυχθεί γύρω απ’ τον πυρήνα μιας δημιουργικής ομάδας 12 ατόμων. Ένας κύκλος που «γεννήθηκε», τόσο μέσα απ’ τα δύο εργαστήρια γύρω απ’ το αφηγηματικό θέατρο – ντοκιμαντέρ / διαχείρισης προσωπικής εμπειρίας που «έτρεξε» στο νησί η Κακουδάκη πέρσι και φέτος, όσο και μέσα απ’ τα σεμινάρια του (επίσης συνεργατικής στήριξης στη δράση) Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση (Ευγενία Ζάγουρα, Φωτεινή Δημουλή κ.λπ.), «δημιουργώντας έναν πολύ ασφαλή πυρήνα, όπου κατ’ ουσίαν ο ένας… επέλεξε τον άλλον».

Όπως εξηγεί, «καθένας έφτιαξε έναν δικό του χάρτη διαδρομής. Ανάλογα με το πού ήταν σημαντικό για τον ίδιο να πει κάτι. Την ιστορία του – ιστορίες πέρα απ’ αυτές μιας… τουριστικής ξενάγησης (άλλος γέννησε εκεί, άλλος τσακώθηκε, άλλος ερωτεύτηκε…). Έτσι, αφού τα βάλαμε κάτω, σε ολομέλεια, προέκυψαν (τα) σημεία του περίπατου».

• Τα αποκαλύπτουμε;

«Ας πούμε μόνο πως όλα θα αρχίσουν απ’ το Περιστύλιο των Ανακτόρων. Και θα τελειώσουν σε… σημείο – έκπληξη (γελάει)…»

Το αφηγηματικό θέατρο – ντοκιμαντέρ… «Πρόκειται για μια, γενικά, νέα γραφή στη θεατρική εμπειρία», σημειώνει η Κακουδάκη. Η γέννησή της τοποθετείται στη μεταπολεμική Γερμανία, του ’60. «Με αφορμή το χρέος των Γερμανών απέναντι στον κόσμο. Έψαχναν να βρουν έναν τρόπο να μιλήσουνε για πράγματα, να διαχειριστούν ντοκουμέντα, να ακούσουν τις φωνές των ανθρώπων που συμμετείχαν στα πράγματα. Όχι μαζικά, σε μια “ενοποιημένη ιστορία”. Γιατί αυτό δημιουργεί γενικεύσεις. Και οι γενικεύσεις δεν εκφράζουν τις μονάδες των ανθρώπων. Ο κάθε άνθρωπος, θέλω να πω, έχει περισσότερα πράγματα να πει, πέρα απ’ την… γκρίνια του καφενείου, πάνω στον “γενικό κανόνα” του “μας κοροϊδεύουν” ή “μας κλέβουν”. Γι’ αυτό και θεωρώ αυτού του είδους τις δράσεις, τις συμμετοχικές παραστάσεις με τη συμμετοχή όχι (μόνο) επαγγελματιών ηθοποιών, αλλά κι ενεργών πολιτών, απ’ τις σπουδαίες κατακτήσεις του θεάτρου. Κι έναν ωραίο τρόπο να κάνουμε ένα νέο θέατρο. Με το έναν, όχι απέναντι στον άλλον. Αλλά δίπλα του. Διαχείριση, το ξαναλέω, μιας δημοκρατικής εμπειρίας…»

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ η διαδικασία έλευσης αυτής της ελεύθερης φόρμας (αφηγηματικές παραστάσεις, ξεναγήσεις, περίπατοι πάνω σε ντοκουμέντο ή την προφορική ιστορία), άρχισε να μοιράζει τους σπόρους της εδώ και μία 20ετία.

ΟΡΟΣΗΜΟ, οι «Rimini Protokoll». Γερμανοί, Βερολονέζοι. «Ένας τους, μετακόμισε χρόνια στην Ελλάδα, έκανε σεμινάρια, εργαστήρια, παραστάσεις κι έτσι η γενιά μου γαλουχήθηκε στο πώς μπορούμε να πούμε μια ιστορία, στο όριο του “κάνω θέατρο” και όχι υβριδικά, ως κάτι άλλο».

ΣΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ περίπτωση, αυτή η «μαθητεία» εκφράζεται τα τελευταία χρόνια με την υλοποίηση σειράς δράσεων, όπως οι ιστορικοί περίπατοι σε Κεραμεικό (με αφορμή τον Επιτάφιο του Περικλή) ή τη Σάμο (Πυθαγόρειο), την παράσταση – ξενάγηση στον Εθνικό Κήπο με αφορμή τον Λευκάδιο Χερν (σε συνεργασία, τότε, με τη Βαρβάρα Δούκα), ετήσιες, δραματοποιημένες ξεναγήσεις στο Κέντρο Πολιτισμού / Ίδρυμα Στ. Νιάρχος (αφηγήσεις με θεματική εστίαση στη φύση / η ιστορία των δέντρων) «και πολλά εργαστήρια – περιηγήσεις στην πόλη, κυρίως σε σχέση με την έννοια του ξένου. Με στόχο μια συναισθηματική χειραφέτηση των συμμετεχόντων για τους πρόσφυγες…»

«Με ενδιαφέρει πολύ –και το ‘χω πολύ εστιασμένα τα τελευταία χρόνια σ’ ένα πρόγραμμα με την Ύπατη Αρμοστεία για τα δικαιώματα των προσφύγων και σε συνεργασία με το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, που επίσης έχει συνεργαστεί στη διαμόρφωση αυτής της δράσης στην Κέρκυρα- ο τρόπος που κάποιος ανασύρει απ’ τον εαυτό του τη δική του ιστορία».

ΣΤΕΚΕΤΑΙ σ’ αυτό. Το ενσωματώνει ως καίρια πτυχή στη «νέα πόλη» που καλούμαστε ν’ ανακαλύψουμε. Και γράφει έτσι τον επίλογο…

«Κάποτε, εκεί, μπορεί να έμενε ένας πρόσφυγας. Toν οποίο, τότε, οι ντόπιοι θεωρούσαν ξένο. Σήμερα, το ίδιο μέρος, μπορεί να ανήκει σ’ έναν ντόπιο –και να το αξιοποιεί ως AirBnB. Κοίτα, λοιπόν, πόσο “οικείοι” είναι τελικά σ’ ένα πολύ κοντινό δέντρο. Ο τρόπος που αφηγείσαι την πόλη ως ένα συνονθύλευμα πραγμάτων, καταδεικνύει πως τελικά, ούτε εσύ είσαι ξένος απέναντι σ’ αυτά, ούτε αυτά ξένα προς εσένα. Κι όλο αυτό δημιουργεί “λειτουργικά προβλήματα”. Ζητήματα, δηλαδή, που μπορούν να λυθούν (oύτε θέσφατα, ούτε καθεστυκυίες τάξεις). Κι αυτό εντέλει, δημιουργεί μια ενεργή, δημοκρατική αντιπροσώπευση. Και μια αλληλεγγυή, η οποία πηγάζει απ’ τη συγκίνηση του ιδίου του χώρου».

ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ. Του σημείου. Αυτού που στέκεσαι αντίκρυ του. Και περιμένεις να σου πει και να του πεις. Την ιστορία σας. Ολόκληρη…

Η δράση ετοιμάζεται «σχεδόν από τότε που ανέλαβε καλλιτεχνική διευθύντρια στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. η Βαρβάρα Δούκα – συνεργάτιδες χρόνια». Κανονικά, είχε ενταχθεί στην (αναβληθείσα λόγω Covid) Πόλη – Σκηνή (Μάιος), στο πλαίσιο ενός «πολύ πιο διάσπαρτου, πολυσυλλεκτικού διαλόγου της πόλης με τους κατοίκους, που θ’ άφηνε, λογικά, κι ένα πιο πυκνό και συνολικό αποτύπωμα». Αλλά… Δεδομένα θα ενταχθεί και στην Πόλη – Σκηνή της επόμενης χρονιάς, «με πολλές διακλαδώσεις», σε… φόντο 1821. «Ένα συγκλονιστικό ορόσημο και για την Κέρκυρα, με πολλά “πριν” και “μετά”».