Ο πρωτοχριστιανικός ναός τ’ Αγ. Στεφάνου, το νησί του Βίδο και… ο γρίφος!

Με αφορμή τη σημερινή (2/8) εορτή της Ανακομιδής των Λειψάνων του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, μια μικρή βόλτα στις απαρχές του χριστιανισμού στην Κέρκυρα.

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΓΡΑΦΗ επί «μεμβρανώδους κώδικος του ΙΒ’ αιώνα». Ο συγγραφέας, άγνωστος. Σημειώνεται απλά, ως προϊόν αφήγησης και σημειώσεων κάποιου Θεοδόσιου, «αυτόπτου μάρτυρος».

ΓΙΑ ΑΙΩΝΕΣ, ο κώδικας αγνοούνταν. Ώσπου τον βρήκε ο Ανδρέας Μουστοξύδης (1785 – 1860). Στη βιβλιοθήκη των Παρισίων. Τον αντέγραψε και τον παρέθεσε, παράρτημα («Πράξεις Αποστόλων Ιάσωνος και Σωσιπάτρου»), στο περίφημο έργο του «Delle Cose Corciresi»: «… ναόν εγείρουσι περικαλλή τω Θεώ, έξω των τειχών (της πόλεως), εις όνομα Στεφάνου του πρωτομάρτυρος…».

ΤΟ «έξω των τειχών» στην Κέρκυρα του 1ου αι. μ.Χ. (Ιάσων και Σωσίπατρος εμφανίζονται στο νησί μετά το 67), σήμαινε, ουσιαστικά, αυτό: εκτός της τότε πόλης (Παλαιόπολη, ακόμη). Μπορεί να σήμαινε και «στο νησί του Βίδο»; Aκούγεται «υπερβολικό». «Εκτός των τειχών» μοιάζει μια δόκιμη αναφορά, π.χ., για τα (σημερινά) προάστια. Τη σημερινή πόλη. Αλλά για ένα άλλο νησί – έστω, και φυσική προέκταση της Κέρκυρας;

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, στα κύρια ιστορικά σημειώματα που ακολούθησαν (π.χ. Ιδρωμένος, 1895), η πιθανότητα του Βίδο σχεδόν αποσιωπείται. Κι όμως, το σενάριο υπήρχε. Παλαιόθεν. Ακόμη υπάρχει…

Στον κώδικα Μουστοξύδη αναφέρεται πως, πέραν του «εκτός των τειχών», Ιάσων και Σωσίπατρος έχτισαν ναό και «εν τω παρακειμένω τη πόλει νησιδίω». Αγνώστου αφιερώματος. Αν και ο Παπαγεωργίου θεωρεί ότι «νησίδιον ουδέν άλλον είναι, ειμή ο μέγας δυκόρυφος βράχος, όστις αποτελεί σήμερον την Ακρόπολιν και το παλαιόν Φρούριον», ας ληφθεί υπ’ όψιν στη συζήτηση.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ, ο Ανδρέας Μάρμορας. Και η παλαιότατη ιστορία του (1673): «Φθάνοντας στην Κέρκυρα», γράφει, «πέρασαν στο νησάκι του Βίδο και με κόπους και μόχθους και αγώνες απερίγραπτους, χτίσανε μια εκκλησιά και την αφιερώσανε στον πρώτο μάρτυρα της χριστιανικής θρησκείας, τον Άγ. Στέφανο».

ΤΟ ΚΑΚΟ με τον Μάρμορα είναι πως η αξιοπιστία του έχει αμφισβητεί πλειστάκις. Ο Παπαγεωργίου χαρακτηρίζει, ενδεικτικά, τα γραφόμενά του «ουχί άπαντα άξια πίστεως» και μολονότι καταπιάνεται ειδικώς με το θέμα «Ιστορία της εκκλησίας της Κέρκυρας» (1920), αποφεύγειοιαδήποτε νύξη περί Βίδο. Ωστόσο, ως πηγή, επηρέασε. Κι έτσι ίσως, ο William Miller («Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι», 1908), έγραφε ότι ο λόγος που επί Ανδηγαυών (1267 – 1386) «εγινώσκετο το Βίδο υπό το όνομα Άγιος Στέφανος», ήταν «εξ αρχαίας εκκλησίας».

Πράγματι, κατά τον 14ο αι., απαντάται έτσι: «Insula Santi Stephani». Πρώτη φορά, σε δίπλωμα του Καρόλου του Γ’, το 1332 (παραχώρηση της νησίδας ως φέουδο).

ΑΡΑ; Μουστοξύδης ή Μάρμορας; Κέρκυρα ή Νησί του Βίδο; Η αναντίρρητη ιστορική επιβεβαίωση συνεχίζει να εκκρεμεί. Το δεδομένο, ένα: η πρώτη χριστιανική εκκλησιά που χτίστηκε στον τόπο, όπου κι αν χτίστηκε, ήταν αφιερωμένη στον Πρωτομάρτυρα,  Αγ. Στέφανο. Τον λιθοβολιθέντα. Της σήμερα (2/8) εορτής της Ανακομιδή των ιερών λειψάνων του. Με πρώτη εστίαση, στο Βίδο (+ Αχαράβη)…

Το χρονικό δημιουργίας του ναού… Β’ μισό του 1ου αι. μ.Χ. Μαθητές, κατά τας γραφάς, του Αποστόλου Παύλου, Ιάσων και Σωσίπατρος στέλλονται στην Κέρκυρα («εθνική», τότε) προς διάδοση του χριστιανισμού. Σ’ αυτό το πλαίσιο χτίζουν το ναό, όπου, κατά τον Συναξαριστή, «εκεί λειτουργούντες εις τον Θεόν, πολλούς απίστους ετράβιζαν εις την πίστιν του Χριστού».

ΗΓΕΜΟΝΑΣ – τοποτηρητής, τότε, στην Κέρκυρα, ο Ρωμαίος, Κερκυλίνος. Τους διώκει. Τους φυλακίζει. Εκεί, θαυματουργικά, Ιάσων και Σωσίπατρος κάνουν τους «επτά ληστές» να πιστέψουν και βαφτίζουν χριστιανό τον δεσμοφύλακα, Αντώνιο, που βασανίζεται απάνθρωπα, ώσπου τρομερός σεισμός γκρεμίζει το ανάκτορο του Κερκυλίνου και σκοτώνει τη γυναίκα και τα δύο του παιδιά.

ΜΕΣΤΟΣ οργής ο Κερκυλίνος αποφασίζει ν’ αποκεφαλίσει τον Αντώνιο. Που παραδίδει πνεύμα και «την νύχτα οι Χριστιανοί της Κερκύρας, έλαβαν το άγιο λείψανο του και με την πρέπουσα τιμή, το ενεταφίασαν στο προαύλιο του Ναού του Πρωτομάρτυρος Στεφάνου» (ακολούθησαν τα βασανιστήρια των Ιάσωνα και Σωσιπάτρου κι άλλα, πολλά. Θα τα δούμε, ωστόσο, με άλλη αφορμή). Μια απ’ τις ελάχιστες, επιπλέον πληροφορίες που σώζει η παράδοση για τον ιστορικό, ‘κείνο ναό. Τον πρώτο όλων…

Στο νησί του Βίδο… Ασχέτως εάν ήταν ο πρωταρχικός, των Ιάσωνα και Σωσιπάτρου ή όχι, ναός αφιερωμένος στον Αγ. Στέφανο (σημειώθηκε ήδη) υπήρχε παλαιόθεν στη νησίδα. Προ Ανδηγαυών. Σηματοδότης μιας ιστορικής πορείας, που φθάνει έως το σημερινό, γνωστό (κι εορτάζον σήμερα) μικροξωκλήσι, μέσα απ’ τα εξής, καίρια βήματα…

Το μετ-ανδηγαυικό όνομα της νήσου; Εκ του ιδιοκτήτη του (τέλη 14ου αι. κ.ε) Guido Malipiero: «Νησί του Μαλιπιέρου» ή «του Κουίντο» / παραφθ. «Βίδο».

► 1797: Οι Δημοκρατικοί Γάλλοι, αναθέτουν τη διοίκηση της νησίδας στον Στρατηγό, Piveron, ο οποίος κατεδαφίζει τον παλαιό ναό του Αγ. Στεφάνου (διατηρούνται, ωστόσο, τα θεμέλια, όπως και σ’ όλη τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας), προχωρά σε οχυρωματικά έργα, το αποψιλώνει από βλάστηση και το μετονομάζει σε «Νησί της Ειρήνης» (Ile de la Paix). Σώθηκαν τουλάχιστον οι εικόνες του ναού, που παρεδόθησαν στην οικογένεια Πιέρρη και η οποία τις εγκατάστησε σε ναό ιδιοκτησίας της, στους Κουραμάδες.

►1822-‘23: Κατά την κατεδάφιση των προηγούμενων, γαλλικών οχυρώσεων, στα ερείπια του ναού οι Άγγλοι αποκαλύπτουν ψηφιδωτό δάπεδο. Σύμφωνα με παλαιότερο κείμενο, χρήσης του Δήμου Κερκυραίων (βλ. corfuhistory.gr), το οποίο, παρεμπιπτόντως, ασπάζεται την άποψη Μάρμορα, κάτω απ’ το ψηφιδωτό βρέθηκαν αρχαία ελληνικά σκεύη, «που χρησίμευαν στη λατρεία των εθνικών και αποδεικνύουν ότι ο ναός του Αγ. Στεφάνου είχε κτιστεί στα ερείπια άλλου, αρχαιότερου ναού».

►1929: Επί των θεμελίων του παλαιού ναού, χτίζεται νέος, αφιερωμένος πάντα στον Αγ. Στέφανο, με πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτη Κέρκυρας και αργότερα Οικουμενικού Πατριάρχη, Αθηναγόρα.

►1944: Στις 10 Οκτωβρίου, κατά την αποχώρησή τους απ’ τη νησίδα (λειτουργούσαν δεσμωτήρια), τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής καταστρέφουν και τον ναό του  ’29.

Ο σημερινός, ανακαινισμένος ναϊσκος, αποτελεί, κατ’ ουσία, απόρροια της 90s φροντίδας της ΑΝΕΔΚ.

© Photo Credits: enoriapotamoukerkyras.blogspot.com