13.9 C
Corfu
Κυριακή, 3 Νοεμβρίου, 2024

Το σπίτι του Κοέν (και «το σαπωνοποιϊον» στο ισόγειο)

Σαν σήμερα, το 1895, γεννήθηκε στην Εβραϊκή ο μεγάλος λογοτέχνης, Αλμπέρ Κοέν. Τα λείψανα του πατρικού, με την άλλοτε κραταιά, οικογενειακή επιχείρηση, στέκουν πάντα εκεί…

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΒΟΛΤΑΡΟΝΤΑΣ, κάποιο καλοκαιρινό μεσημεράκι, στην Εβραϊκή… Άφιξη, έξω απ’ τη Συναγωγή. Στάσιμο «φάτσα», στην πλευρά της θύρας εισόδου. Δεξιά, ξανοίγεται στενό. Πάρ’ τα βήματα. Προχώρα το. Και στην πρώτη ευκαιρία, ξανακάμε δεξιά.

ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ ήδη, πίσω απ’ το παλιό, εβραϊκό σκολειό. Στο άκρο προς την πλευρά της Σχολεμβούργου. Απέναντι, ανάμεσα σ’ αδέσποτα χόρτα και χαλάσματα, ανατριχιαστικός καμβάς λίθινης σάρκας, ορθώνονται τα λείψανα απ’ ένα κτίριο ψηλό. Ισόγειο, τρεις όροφοι και στην κορφή, σοφίτα. Παλιό αρχοντικό – το υποψιάζεσαι εύκολα, παρά τ’ αμείλικτο μαστίγιο του χρόνου.

ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ του, γυμνές. Σκελετωμένα κύμβαλα ψημένης λάσπης. Οι αρμοί, ακάλυπτοι. Κάποια φθαρμένα, ξύλινα παντζούρια στα ψηλά, παλεύουν, σα ρακένδυτα στοιχειά, να μη γλιστρήσουν απ’ τους σκουριασμένους μεντεσέδες. Λίγο πιο πάνω, η ευθεία απειλή μιας μεγάλης, κάθετης ρωγμής. Και μία δεύτερη. Μια τρίτη…

ΠΛΗΣΙΑΖΟΝΤΑΣ με προσοχή, στην εμπρόσθια όψη, στο ύψος της εισόδου, θα δεις, σε διγλωσσία, μια καλαίσθητη, εντοιχισμένη πλάκα – κίτρινο γράμμα σε κομμάτι από μέταλλο: «Άλμπερτ Κοέν, 1895 – 1981. Συγγραφέας – Διπλωμάτης – Ανθρωπιστής. Γεννήθηκε εδώ». Μια μέρα σαν και σήμερα, 125 Αύγουστους πιο πριν…

ΔΕΝ ΗΤΑΝ ήρεμοι καιροί για τους Εβραίους του νησιού. Ο απόηχος των περιβόητων «Εβραϊκών» του 1891, απότοκο ενός εκρηκτικού μίγματος θρησκευτικού φανατισμού, εμπορικής αντιπαλότητας και ιδεολογικο – πολιτικών ζυμώσεων, βάσταγε πάντα το καντήλι αναμμένο. Κι «έτρεχε» ήδη τη διαδικασία μεταναστευτικής «αποψίλωσης» (πογκρόμ κι «εθελουσία») της, έως τότε, ακμαιότατης εβραϊκής κοινότητας.

ΟΙ ΠΗΓΕΣ το συμφωνούν: με τον Abraham – Alberto (το ακριβές, αυθεντικό του όνομα – ένα δυτικό κοντά στο εβραϊκό) στην ηλικία των 5 ετών, το έπραξε και η δική του η φαμελία. Μετακόμιση, Γαλλία. Μασσαλία. Δόκιμη, αν μη τι άλλο, η υποψία πως είχε σχέση με το δύσθυμο, εν γένει, κλίμα των καιρών…

ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ, βέβαια, η σπουδαία αυτή πνευματική προσωπικότητα της ευρωπαϊκής σκηνής, έζησε νησί. Εδώ μπουσούλησε, εδώ, παιδί, πρωτόπαιξε (στα σοκάκια της Παλαιολόγου και της Βελισσαρίου), εδώ ήρθε σε πρώτη επαφή με τα ήθη (θρησκευτικά και μη) των Κερκυραίων Ρωμανιωτών (oι Ελληνο-εβραίοι των πάλαι ποτέ βυζαντινών περιοχών, εν αντιθέσει με τους Ισπανο-εβραίους Σεφραδίτες), εδώ έχτισε τον πρώτο λόγο του: δεδομένα στα βενετσιάνικα των Ιταλο-εβραίων (απ’ όπου, η μητέρα του), πιθανόν (πλην αναπόδεικτα) κι ελληνικά˙ η Οντέτ Βαρών – Βασάρ, υποστηρίζει ευκρινώς πως «ελληνικά πρέπει να μιλούσε ο πατέρα του… Ρωμανιώτης απ’ τα Γιάννενα…». Ασχέτως εάν, συμπληρώνει, στην πορεία (ο Berto, το υποκοριστικό του) «την απέρριψε (την ελληνική γλώσσα) στα βάθη του υποσυνειδήτου του, μαζί με την απόρριψη της πατρικής φιγούρας». Μιλάμε για τα πρώτα τέρμινα. Τα «κερκυραϊκά». Τα πρώτα γονεϊκά ερεθίσματα. Τα μη συνειδητά. Τα, απλώς, «εισπράξιμα»…

ΚΑΛΗ οικογένεια οι Κοέν. Ο πατέρας, Μορντεχάι Μάρκο, η μητέρα, Louise Judith Ferro, ο, εκ μητρός, παππούς: μια ισχυρή, αυστηρή, «πατριαρχική» φιγούρα, επί σειράς ετών ραβίνος και πρόεδρος της κερκυραϊκής κοινότητας (αδέλφια δεν είχε, μοναχοπαίδι). Μέναν’ όλοι (κι όσοι ακόμη…) στο σπίτι της Εβραϊκής. Και κάτω, στο ισόγειο, είχαν την έδρα της οικογενειακής, εκ πατρός, επιχείρησης: «Εργοστάσιο Σαπωνοποιϊας Αβραάμ Μ. Κοέν και ΣΙΑ… επί της οδού Σούλεμπουργκ» (το «Αβραάμ», εκ του έτερου παππού).

ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ δεν προκύπτει πριν απ’ το β’ μισό της δεκαετίας του 1870. Μια ένδειξη, η απουσία του απ’ τη λίστα σαπωνοποιείων του εμπορικού οδηγού του Μπούκα (1875). Τα αμέσως επόμενα χρόνια, ωστόσο, επιβεβαιώνεται εξαιρετικά ακμαίος. Οι «σάπωνες Cohen», απ’ τους φημισμένους στο νησί, κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. Παραγωγή. Κι εμπόριο. Τοπικό κι εξαγωγικό. Πρώτα, στην υπόλοιπη Ελλάδα.

ΕΤΣΙ, η εφημ. «Φωνή του Λαού» πληροφορούσε στα 1882 (φ. 24/6) για την εγκατάσταση μονίμου αντιπροσώπου, στο Βόλο. Και κατόπιν, στο εξωτερικό. Σπάνιο, πρωτόβγαλτο τεκμήριο, απ’ το ημερολόγιο «Νέα Ελλάς» (των Γ. Δροσίνη – Γ. Κασδόνη), εν έτη 1896: «Το σαπωνοποιϊον του Αβραάμ Κοέν είνε το μεγαλύτερον των εν Κερκύρα, παράγον πλέον του ενός εκατομμυρίου οκάδων σάπωνος λευκού, καταναλισκομένου κυρίως εις την Τουρκίαν, Αλβανίαν και Δαλματίαν…»

ΤΟ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΙΟ εμφανίζεται και μετά το 1900 (π.χ. στον περίφημο «Οδηγό» Κυριάκη του 1902, διαβάζουμε πως απασχολούσε 15 εργάτες). Πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η μετακίνηση στη Μασσαλία δεν ήταν, οικογενειακώς, μαζική.

ΓΙΑ ΠΟΣΟ ακριβώς κράτησε η λειτουργία του, άγνωστο. Έτσι, πάντως, ή αλλιώς, οι μνήμες δεν θα στέρευαν πριν απ’ τους βομβαρδισμούς. Και τις γερμανικές «εμπρηστικές». Που ρήμαξαν τη συνοικία. Και το σπίτι των Κοέν…

Ο ΑΛΜΠΕΡ έμελλε να το δει άλλη μια φορά – τη μοναδική, μετά το 1900, που επέστρεψε στην Κέρκυρα: το 1908, στα 13 του, για δύο εβδομάδες, προκειμένου να τελέσει, με τον ραβίνο πάππο, τη θρησκευτική του ενηλικίωση (μπαρ – μιτσβά). Χρόνια μετά («Ημερολόγια, 1978»), βιογραφικά σχεδόν, θα έγραφε: «Αυτές οι 15 ημέρες ήταν οι σημαντικότερες της ζωής μου».

Η ΚΕΡΚΥΡΑ, ως μνήμη δεν έφυγε ποτέ από το μέσα του. Πάντα, μια στέρεα αφορμή γι’ αφήγηση. Πάντα, γράφτηκε, «ο χαμένος παράδεισος που δεν πρόλαβε / μπόρεσε να ζήσει…» Αλλά αυτό, η λογοτεχνική επιρροή του τόπου στην άφθαστη λογοτεχνική δημιουργία του, αποτελεί ένα θέμα για ξεχωριστή, ιδιαίτερη φροντίδα…

Στον εξωτερικό τοίχο της Συναγωγής…

Η αναμνηστική πλάκα στην πρόσοψη της οικίας, τοποθετήθηκε τον Μάιο του 2010, στο πλαίσιο της εβδομάδας εκδηλώσεων, υπό το Δήμο Κερκυραίων, με την υποστήριξη του Ιδρύματος «Memoire Albert Cohen» και τη συνεργασία του Συλλόγου Φίλων του Αλμπέρ Κοέν, που ιδρύθηκε την ίδια εποχή στην Κέρκυρα.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ