Γράφει ο Ιωσήφ Μποτετζάγιας (Καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου & Επισκέπτης Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο)
Φαντάζομαι ότι στο άκουσμα αυτής της φράσης οι περισσότεροι θα σκέφτεστε ότι αυτή είναι μια ανάρτηση για τη γνωστή «σύγκρουση» περιβάλλοντος και οικονομικής ανάπτυξης ή για το κόστος της περιβαλλοντικής προστασίας. Εξάλλου είμαστε συνηθισμένοι όταν ακούμε αυτές τις λέξεις μαζί, να ακολουθεί ένα κατεβατό από το πόσο θα αυξηθεί το κόστος ενός αυτοκινητοδρόμου επειδή πρέπει να προστατευθεί κάποια αρκούδα ή πόσα χρήματα θα χαθούν επειδή δεν μπορούμε να χτίσουμε ένα δεκαόροφο ξενοδοχείο μέσα σε μια προστατευόμενη περιοχή.
Εδώ, όμως, θα μιλήσω για τα χρήματα που μας «προσφέρει» το περιβάλλον, για την ακρίβεια και για την οικονομική αξία των «υπηρεσιών που μας προσφέρει η φύση». Στις περιβαλλοντικές επιστήμες αυτές οι υπηρεσίες ονομάζονται «οικοσυστημικές υπηρεσίες» (ecosystem services) και είναι τα οφέλη, άμεσα ή έμμεσα, μικρά ή μεγάλα, που μας παρέχει η φύση.
Μια κατηγορία «οικοσυστημικών υπηρεσιών» είναι όλα εκείνα τα φυσικά υλικά που αντλούμε από τη φύση για να συντηρήσουμε τους εαυτούς μας και τις κοινωνίες μας. Η τροφή μας, το νερό, οι πρώτες ύλες –όπως η ξυλεία, τα ορυκτά πετρώματα, το πετρέλαιο-, τα φάρμακα που μας δίνουν κάποια φυτά, όλα αυτά αποτελούν τις ονομαζόμενες οικοσυστημικές «υπηρεσίες παροχής» (provisioning services). Όλοι μας, καθημερινά, κάνουμε χρήση αυτής της υπηρεσίας, παρότι τη θεωρούμε δεδομένη.
Η δεύτερη κατηγορία είναι «ρυθμιστικές οικοσυστημικές υπηρεσίες» (regulating services), που είναι εκείνες οι φυσικές διεργασίες που διασφαλίζουν την ποιότητα και τη συνέχιση της ζωής μας. Οι μέλισσες που βοηθούν τα φυτά να μας δώσουν τους καρπούς τους, τα δέντρα που συγκρατούν το χώμα των πλαγιών και αποτρέπουν τις πλημμύρες, τα βακτήρια που διασπούν τα απόβλητά μας, το έδαφος που φιλτράρει και καθαρίζει το νερό, τα φυτά που καθαρίζουν από τη σκόνη και τα σωματίδια τον αέρα που αναπνέουμε, οι βάλτοι ή υγρότοποι που μειώνουν τα πλημμυρικά φαινόμενα. Αν δεν υπήρχαν όλα αυτά η ζωή μας θα ήταν αν όχι αδύνατη σίγουρα πολύ πιο δύσκολη.
Μια τρίτη κατηγορία είναι οι «πολιτισμικές υπηρεσίες» των οικοσυστημάτων (cultural services), τα μη-υλικά οφέλη που αντλούμε από τη φύση. Πόσοι δεν νιώσαμε λιγότερο πιεσμένοι μετά από μια βόλτα στο πάρκο, μεγαλύτερη ευεξία μετά από το κολύμπι μας στη θάλασσα, πιο ήρεμοι ακούγοντας τον ήχο της βροχής ή θαυμάζοντας την ομορφιά των χιονισμένων βουνών;
Τέλος υπάρχει μια τέταρτη κατηγορία, η οποία είναι και η λιγότερο γνωστή γιατί λειτουργεί εν πολλοίς αθέατα για εμάς τους ανθρώπους καθώς οι επιπτώσεις της είναι έμμεσες και σε βάθος χρόνου. Αλλά χωρίς αυτήν οι τρεις προηγούμενες κατηγορίες δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν. Είναι οι «υποστηρικτικές οικοσυστημικές υπηρεσίες» (supporting services). H δημιουργία του εδάφους –πάνω στο οποίο θα καλλιεργήσουμε-, η ανα-κύκλωση των θρεπτικών στοιχείων όπως το άζωτο και ο φώσφορος -που θα επιτρέψουν στις σοδειές μας να μεγαλώσουν- αλλά και η ανα-κύκλωση του νερού (το οποίο θα μας ξανάρθει ως βροχή), η απορρόφηση ενέργειας και θρεπτικών συστατικών από τα φυτά –τα οποία θα πάρουμε διαμέσου της τροφής μας-, η φωτοσύνθεση που θα παράξει το οξυγόνο που αναπνέουμε, όλα αυτά συντηρούν την ύπαρξη της ζωής στον πλανήτη.

Για να έρθω, λοιπόν, στο ερώτημα με το οποίο ξεκίνησα, ποια είναι η οικονομική αξία όλων των παραπάνω υπηρεσιών που μας προσφέρει η φύση; Ένας τέτοιος υπολογισμός προφανώς συνδέεται με το να υπολογίσουμε τι θα πληρώναμε για να έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα που τώρα μας παρέχεται δωρεάν.
Αντί να στεγνώσουμε τα ρούχα μας στον ήλιο μπορούμε να τα στεγνώσουμε στο στεγνωτήριο (και να πληρώσουμε).
Αντί να διαφυλάξουμε το δάσος στη βουνοπλαγιά μπορούμε να φτιάξουμε αντιπλημμυρικά έργα (και να πληρώσουμε).
Αντί να πάμε μια βόλτα στην παραλία για να ηρεμήσουμε μπορούμε να πάρουμε ένα αντικαθλιπτικό χαπάκι (και προφανώς, να το πληρώσουμε).
Μια ανασκόπηση των σχετικών επιστημονικών μελετών το 2012 υπολόγισε πόσο «αξίζει» κάθε κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος (με άλλα λόγια πόσα έξοδα γλυτώνουμε επειδή υπάρχει και μας προσφέρει τα αναγκαία δωρεάν):και τα ποσά κυμαίνονται, σύμφωνα με υπολογισμούς του 2012, από 4.900 δολάρια/στρέμμα ανοιχτού ωκεανού σε 3.5 εκατομμύρια δολάρια/στρέμμα κοραλλιογενών υφάλων ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ (DeGrootetal 2012, https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2012.07.005)
Και πόσο «αξίζει» ολόκληρος ο πλανήτης; Σύμφωνα με μια μελέτη των Costanza Et Al (2014) http://dx.doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.04.002, το 2011 η αξία των παγκόσμιων οικοσυστημικών υπηρεσιών ήταν μεταξύ 125-145 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ανά έτος (σταθερές τιμές 2007). Την ίδια εποχή, το παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν σχεδόν το μισό ($75.2 τρις/έτος).
Αυτός είναι ο οικονομικός πλούτος του πλανήτη μας, ο οποίος μας προσφέρεται δωρεάν. Και αυτό τον πλούτο καταστρέφουμε αλόγιστα. Σύμφωνα με τη μελέτη των Costanza Et Al (2014), μεταξύ 1997 και 2011 χάνονταν κάθε χρόνο οικοσυστημικές υπηρεσίες αξίας $4.3-20 τρις κυρίως εξαιτίας της καταστροφής των κοραλλιογενών υφάλων, των τροπικών δασών και των υγροτόπων του πλανήτη μας.