Ο… κλεμμένος Άη Λιας της Κορακιάνας

Με αφορμή την εορτή του Προφήτη Ηλία (20/7), η κερκυραϊκή και… περιπετειώδης ιστορία ενός εκ των σημαντικότερων κειμηλίων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών.

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΑΝΩ ΚΟΡΑΚΙΑΝΑ, 1976. Ενώ η καθημερινότητα χόρευε το μεταπολιτευτικό της μπολερό, το μαντάτο θα πότιζε με οινόπνευμα πληγή, που έστεκε οδυνηρά ανοικτή, ανακατεύοντας μαζί απόγνωση, οργή και θεοφοβούμενους ψιθύρους: «Μας έκλεψαν τον Άη Λια!».

ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΟΤΑΝ επεξήγηση. Για το χωριό, η μεγάλη εικόνα του 17ου αιώνα, που έστεκε χρόνια και καιρούς προσκυνητάρι στο ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, αποτελούσε ρητή αναφορά θρησκευτικής συνείδησης. Και τώρα; Πώς; Και ποιος;

ΑΥΤΟ το τελευταίο θα έβρισκε απάντηση λίγα χρόνια πιο μετά. Όταν οι αρχαιοκάπηλοι πέσαν’ τελικώς στη φάκα. Μόνο τότε μέρεψε κάπως η ψυχή της Κορακιάνας. Κάπως, όμως. Μερικώς…

ΒΛΕΠΕΤΕ, την εικόνα τη βρήκαν τσακισμένη. Σε κομμάτια (εννιά είπαν, για να τη μεταφέρουν ευκολότερα οι ιερόσυλοι σε σάκους). Και με φθορές σημαντικές. Το αποτέλεσμα; Ουδέποτε επέστρεψε στον τόπο της. Αντ’ αυτού, μεταφέρθηκε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών. Συντηρήθηκε, αποκαταστάθηκε (πρώτη φάση το 1984, δεύτερη φάση το 2009) και, τελικώς, τοποθετήθηκε, στη συλλογή φορητών εικόνων και ξυλόγλυπτων. Απ’ τα εμβληματικά, ως σήμερα, εκθέματα…

ΣΠΑΝΙΟ ΚΕΙΜΗΛΙΟ. Πολύτιμο. Παραγγελιά του κάποτε εφημέριου του ναού του Άη Λια, ιερομόναχου, Σωφρόνιου Φασκόμηλου – τ’ αποκαλύπτει μικρή, δεξιά απεικόνιση του αφιερωτή σε στάση δέησης: «Κρής Σωφρόνιος Φασκόμηλος Ηλία την δ’ εικόν αφοσιοί γούνατα κάμπτων».

ΚΡΗΣ… Κρητικός (η οικογένειά του μαρτυρείται σε Ηράκλειο και Ρέθυμνο). Εξ αυτών που κατέφυγαν, πρόσφυγες, «στη χώρα και στα μπόργκα των Κορφών» απ’ τη δεκαετία του 1640, κατά τον Κρητικό πόλεμο / Ε’ Ενετοτουρκικός, κυρίως δε, αφού έπεσε ο Χάνδακας. Διόλου τυχαία, κατ’ επέκταση, και η επιλογή του καλλιτέχνη για τη δημιουργία της εικόνας: «Κόπος και σπουδή Θεοδώρου Πουλάκη» (π. 1620 – 1692).

ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΗΣ, περίπου συντοπίτης του Σωφρόνιου. Απ’ την Κυδωνία Χανίων. Επίσης πρόσφυγας, επί μακρόν στην Κέρκυρα, όπου και πέθανε από «θέρμη κοντίνουα» / ελονοσία. Πρωτίστως, όμως, ένας σημαντικότατος ζωγράφος εποχής. Καλλιγράφος, ακριβολόγος και λάτρης της λεπτομέρειας, μεταξύ των εκλεκτών της ύστερης περιόδου της περίφημης Κρητικής Σχολής, του Εμμανουήλ Τζανέ.

ΟΛΑ ΤΟΥΤΑ τα στοιχεία, αποτυπώνονται στον πίνακα εξόχως πειστικά. Και δη το κεντρικό της θέμα – το διαχρονικό «λογότυπο» του Ηλία (Ανάληψη στους ουρανούς). Η Αδαμοπούλου (εφ. «Τα Νέα», 2011) το περιέγραψε υπέροχα: «Τρέχει προς τον ουρανό πάνω σε ένα άρμα με κατακόκκινα άλογα. Τα σύννεφα σχίζονται για να περάσει. Με μια πρώτη ματιά θα μπορούσε να είναι ο Ήλιος της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας πάνω στο άρμα του… Εκείνη την ύστατη στιγμή δεν ξεχνά να ρίξει τον μανδύα του στον μαθητή του Ελισαίο, χρίζοντάς τον συνεχιστή του. Εκείνος στέκεται κάτω αριστερά στην όχθη του Ιορδάνη κρατώντας τον μανδύα, ενώ στην απέναντι όχθη του ποταμού εικονίζονται κάτοικοι της Ιεριχούς…»

ΟΙ ΚΡΙΤΙΚΟΙ έχουν συμφωνήσει πως ο Πουλάκης «πατάει» πάνω σε φλαμανδικό, χαλκογραφικό πρότυπο. Σύμφωνα με τον Ρηγόπουλο, τον Jan Wierix (1549 – π. 1620). Κατ’ άλλους, τον Jan Sedeler (1550 – 1600) επί σχεδίου του Μaerten de Vos. Έτσι ή αλλιώς, συμφώνως προς τα πρότυπα εποχής, που ήθελε, λέει η Γερολύμου, «σχέση της καλλιτεχνικής παραγωγής με τη φλαμανδική καλλιτεχνική κίνηση στην Κέρκυρα και τα Επτάνησα γενικότερα». Ο λόγος; Η τακτική επαφή πολλών δημιουργών της εποχής με τη Βενετία.

Ο ΠΟΥΛΑΚΗΣ δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Έζησε καλά διαστήματα εκεί (σίγουρα έως το 1657). Γνώρισε κι επηρεάστηκε από τη δυτική ζωγραφική, είδε και μελέτησε ευρωπαϊκές χαλκογραφίες. Κι εντέλει «πάντρεψε»: μπαρόκ και μεταβυζαντικά στοιχεία, με την τεχνοτροπική σφραγίδα της σχολής (κρητικής) απ’ την οποία προερχόταν. Τόσο στην εικόνα της Ανάληψης, όσο και στα υπόλοιπα, ουκ ολίγα έργα που υπέγραψε με θεματολογία τον βίο του Προφήτη ή λοιπά θρησκευτικά περιστατικά, πολλά εκ των οποίων κόσμησαν διαχρονικά τους κερκυραϊκούς ναούς (π.χ. Παναγία Κασσωπίτρα).

ΠΗΓΕΣ

• Ιστοσελίδα Βυζαντινού Μουσείου.

• Mαίρη Αδαμοπούλου, «Ο “ενωμένος” Προφήτης Ηλίας», σε tanea.gr.

• «Εικόνα από το Βυζαντινό Μουσείο», σε korakiana.gr.

• «Ο Θεόδωρος Πουλάκης και η επίδραση της χαλκογραφίας στη τέχνη του», σε trattatodellapittura.blogspot.com.