15 have to go εκκλησιές της Παναγιάς στην κορφιάτικη ύπαιθρο

Πλησιάζοντας, πια, Δεκαπενταύγουστο, το Corfu Stories εγκαινιάζει τα αφιερώματα στο «Πάσχα του καλοκαιριού».

Επιμέλεια: Ηλίας Αλεξόπουλος

1.ΚΑΣΣOΠΙΤΡΑ / ΚΑΣΣΙΟΠΗ

Ο πιο ξακουστός ναός του νησιού, κατά τους Μέσους Χρόνους. Σε τεκμήρια απαντάται απ’ το 1375. Κτίστηκε, εκτιμάται, επί των ερειπίων τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής (5ος – 6ος αι.), η οποία, με τη σειρά της, είχε χτιστεί επί των λειψάνων ρωμαϊκού ναού (Κάσιου Δία), δίπλα στο αρχαίο κάστρο. Λεηλατήθηκε και κατεστράφη από Τούρκους (1537) και πειρατές (1571) και οικοδομήθηκε εκ νέου απ’ τους Ενετούς (1580): η σημερινή της μορφή (θολωτή βασιλική), με ενσωμάτωση, βάσει παλαιών τοιχογραφιών, τμημάτων του μεσαιωνικού ναού. «Κορώνα» του, η περίφημη εικόνα της Παναγίας, προστάτιδας των ναυτικών, συνδεδεμένη (και) με το φημισμένο θαύμα της ιάσεως του τυφλού Στέφανου (1530), που κατηγορήθηκε –και τιμωρήθηκε επί ποινή τυφλώσεως- αδίκως για κλοπή (η επ’ αυτού εορτή, στις 8/5). 

2.ΥΠΕΡΑΓΙΑ ΥΨΗΛΗ / ΜΑΓΟΥΛΑΔΕΣ

Απ’ τις παλαιότερες και μεγαλύτερες Μονές της Κέρκυρας. Οι απαρχές της ανάγονται στο α’ τέταρτο του 10 αι. Ωστόσο, το 1700, με πρωτοβουλία του τότε μοναχού –και μετέπειτα Ηγουμένου- Χρ. Κονταλιπού, ανακαινίστηκε «εκ βάθρων», επεκτάθηκε και άνθισε (όπως και, αρχές 20ού αι., επί Συμ. Κροκίδη). Ενώ επεμβάσεις υπήρξαν και κατά τη Ρωσο-τουρκική περίοδο (πέριξ του 1800), οπότε και στρατοπέδευσε στη Μονή ο ρωσικός στρατός, διαμένοντος εκεί (ανδρώα, εξάλλου, Μονή) του ναυάρχου, Θ. Ουσακώφ. Με άλλοτε μεγάλη περιουσία, «έδρα» σπανίων κειμηλίων (βιβλιοθήκη, σκεύη, εικόνες – ιστορηθείσες, πλην άλλων, απ’ τους Δ. Φωσκάλη, Σπ. Σπεράντζα και Γ. Χρυσολωρά), αρχιτεκτονική σπουδαιότητα και σπουδαία πνευματική και κοινωνική προσφορά, έχει χαρακτηριστεί Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο.

3.ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ / ΣΤΡΙΝΥΛΑΣ

Ακόμη παλαιότερος της Υψηλής, καθώς χρονολογείται στα 800 (τεκμήρια απ’ τον 14ο αι.) Θεωρείται, δε, πρότυπο του Υψηλού Παντοκράτορα, στην κορυφή του όρους. Ονοματίστηκε από τον πρώτο δρόμο που συνέδεσε ποτέ Παλιά Περίθεια και Παλιές Σινιές με τα χωριά της Μέσης (μέγα επίτευγμα εποχής). Άλλοτε Μονή (Santa Maria de Dromo) κι εύπορη (εκτάσεις ως την Κασσιόπη), ξαναλειτούργησε το 2010, μετά από χρόνια «κακοποίησης» και αδράνειας. Κι έκτοτε Δεκαπενταύγουστο και στο ιερό Γενέθλιο της Θεοτόκου (8/9). Τα τελευταία, δε, χρόνια, προστέθηκε το Αρχονταρίκι και ανακαινίστηκε το καθολικό (μονόκλιτη βασιλική). Ξακουστές -παρά τις ταλαιπώριες χρόνου και λεηλασιών- είναι οι σωζόμενες τοιχογραφίες, το θολωτό, έσω κτίσμα, το πέτρινο τέμπλο και οι βυζαντινές επιρροές στο εξωτερικό του.

4.ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ / ΒΑΤΟΣ

Ή «Μυρτιώτισσα». Μεταξύ Πέλεκα και Βάτου, μετά την ομώνυμη παραλία. στην κατάφυτη, πίσω πλευρά του ορεινού όγκου τ’ Άη Γιώργη, με τους… κρεμάμενους βράχους από πάνω. Δέος και μαγεία… Χρονολογείται τον 18ο αι. Κατά μία (καταπληκτική) εκδοχή, ιδρυτής της ήταν ο γιος του Αχμέτ Πασά της Παραμυθιάς, Μουσά, που έγινε Χριστιανός από τον νεαρό τότε (και μετέπειτα Άγιο) Αναστάσιο «τον εκ Παραμυθίας». Ο οποίος Μουσά, ως μοναχός Δανιήλ πλέον, ερχόμενος Κέρκυρα, βρήκε, κατόπιν οράματος, εικόνα της Παναγίας, μέσα σε σπήλαιο περιτριγυρισμένο από μυρτιές. Κι έκτισε εκεί τη Μονή. Εκ των κειμηλίων της, δεσπόζει η εικόνα της Μυρτιδιωτίσσης (επτανησιακής τεχνοτροπίας) και η «αίθουσα του θρόνου». Ενώ εντός συγκροτήματος, υπάρχει κι ένα αναπαλαιωμένο λιοτρίβι.

5.ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ / ΑΓΡΑΦΟΙ

Οι απαρχές της επιβεβαιώνονται τον 13ο αι. (έγγραφα τεκμήρια από 1286). Οι παλαιοί κτήτορες ήταν οργανωμένοι σε αδελφότητα (το πιο πρώιμο δείγμα κτητορικής αδελφότητας στο νησί). Το 1744 μετετράπη σε ανδρώα μονή, με τη μοναστική λειτουργία να συνεχίζεται έως τον 19ο αι. Η σημερινή δομή (ανέγερση ή ανακαίνιση το 1677 απ’ τους μαστόρους, Σπ. Κούστα και Ζ. Βασιλάκη) «μιλά» για μια ευρύχωρη, μονόκλιτη βασιλική επτανησιακού τύπου, προσβάσιμη από διάδρομο με πεσσούς. Εσωτερικά, δεσπόζει το τέμπλο τριών διαζωμάτων, με αξιόλογες εικόνες / τοιχογραφίες του 18ου – 19ου αι. (+ σε τοίχους, ουρανία, ιερό). Εξωτερικά, θολωτοί νάρθηκες περιβάλλουν τη βόρεια – νότια πλευρά, στο δε προαύλιο ξεχωρίζει μνημειακή κεντρική είσοδος, με τις τοιχογραφίες Πέτρου – Παύλου).

6. ΚΥΡΑ ΑΓΓΕΛΩΝ / ΛΕΥΚΙΜΜΗ

Μονόκλιτη βασιλική, με αγιογραφίες του 17ου – 18ου αι. και τη θαυματουργή εικόνα της «Κυράς»), χτίστηκε στα μέσα του 17ου αι.: τάμα των γιων του Βαρλαάμ Καποδίστρια, που σώθηκαν από πνιγμό, (επιγραφή στην κόγχη του καθολικού αναφέρει το 1656). Άλλοτε «Παναγία Κοκκινάδας», το 1700 εμφανίζεται κατεστραμμένη. Ανοικοδομήθηκε, απέκτησε περουσία κι άλλα κτίρια, που φιλοξένησαν ασθενείς κατά την επιδημία πανώλης του1815 – ‘16. Επί Άγγλων, όλα, πλην του ναού, κατεστράφησαν. Υπό το φόβο μόλυνσης. Και η Μονή ερειπώθηκε. Το 1933, η «ανυπόδυτη μοναχή», Αναστασία Βλάχου, (άκουσε, λέει, την Παναγιά να της λέει «δεν είναι κρίμα να είμαι θαμμένη εδώ μέσα;»), την αναστήλωσε. Εντός διετίας. Ως το ’55, ήταν η μοναδική ασκήτρια. Όταν «έφυγε», το ’79 (εκεί ετάφη), είχαν γίνει επτά.

7.ΕΛΕΟΥΣΑ / ΚΥΝΟΠΙΑΣΤΕΣ

Το επ’ αυτής αρχειακό υλικό, αρχίζει απ’ το 1542. Πρώτος κτήτορας εμφανίζεται η (ντόπια) οικογένεια, Σκόρτζη, πριν, απ’ το 1686, περάσει στους κατοίκους του χωριού (συναδελφικός). Κατά τον Στ. Πουλημένο, η αύξηση του πληθυσμού – ανάγκες, οδήγησε (1712) στην αντικατάσταση του αρχικού, μικρού, ναού: μια τυπική, μονόκλιτη βασιλική. Με μαρμάρινο τέμπλο, αξιόλογες (επτανησιακού τύπου) εικόνες, καμπαναριό. Ο ναός ακμάζει, ενώ το 1826, με παραχώρηση οικήματος (λότζα) της ενορίας, δημιουργείται, δίπλα, σκολειό. Η τελευταία γενναία, πλάτος – ύψος, επέκταση (διπλή χωρητικότητα, νέο καμπαναριό, εικονογραφήσεις Σαμαρτζή, γλυπτοί διάκοσμοι Καρδάμη κ.λπ.) έγινε τέλη του 19ου αι. Κοιτίδα, πάντα, της εκκλησιάς, η παμπάλαια (1500) εικόνα της Παναγίας, χαραγμένη σε βράχο.

8.ΠΕΡΙΒΟΛΙΩΤΙΣΣΑ / ΣΩΚΡΑΚΙ

Αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, με ξακουστό πανηγύρι τον Δεκαπενταύγουστο. Βρίσκεται στην άκρη του χωριού, επί του ορεινού οροπεδίου του Κορακίου Όρους, μεταξύ Κορακιάνας (Άνω) και Ζυγού. Ενοριακή, τρίκλητη βασιλική, με χτιστό μαρμάρινο τέμπλο και λιθόκτιστο καμπαναριό, κτίστηκε το α’ μισό του 16ου αι. και ανακατασκευάστηκε (σημερινή δομή) τη δεκαετία του 1930. Όπως δε, έχει γραφτεί, τότε, από άγνοια, «στα θεμέλιά της τειχίστηκαν τμήματα από προγενέστερο, αρχαίο ναό». Τον περασμένο Μάρτιο, λειτουργώντας τον ναό ο Μητροπολίτης, Νεκτάριος, χειροθέτησε σε οικονόμο τον άμισθο κληρικό, π. Αντώνιο Σουέρεφ, ο οποίος σε ώριμη ηλικία αφιερώθηκε στην Εκκλησία. Και παράλληλα, τίμησε τον ιεροψάλτη, Αθ. Νικολούζο, διάκονο επί 30 χρόνια.

9.ΜΕΣΟΧΩΡΙΤΙΣΣΑ / ΔΟΥΚΑΔΕΣ

Ενοριακός, στην πλατεία (νοτιοανατολικό άκρο) του χωριού. Γραπτά τεκμήρια για τον ναό υπάρχουν απ’ τον 15ο αι., ωστόσο η σημερινή του μορφή οφείλεται σε παρέμβαση, μάλλον των μέσων του 18ου αι.: τυπική μονόκλιτη, βασιλική (ξυλόστεγη, κορφιάτικου τύπου). Ευρύχωρος, με ψηλό, μαρμάρινο τέμπλο, οκτώ μεγάλα παράθυρα, γυναικωνίτη και τρεις μνημειακές εισόδους (νότια, βόρεια, δυτικά) – όλα «στεφανωμένα» με μαρμάρινα πλαίσια, των δε θυρών με γλυπτό διάκοσμο. Η κύρια εικονογράφηση, ανωνύμη, φέρεται να έγινε κατά την ανακαίνιση του 18ου αι.: εικόνες με χρυσό βάθος και ίχνη κρητικών (αλλά «λαϊκότερων» του τυπικού) προτύπων. Άξια κειμήλια η εικόνα της «Κυράς Μεσοχωρίτισσας» του Χρυσολωρά, στον οποίο αποδίδεται και η μοναδική τοιχογραφία του ναού (Γέννηση Χριστού).

10.ΒΛΑΧΕΡΝΑ / ΣΚΡΙΠΕΡΟ

Η κτίση της Μονής (μονόχωρη βασιλική), εντός ελαιώνα, επιβεβαιώνεται στα 1780, απ’ τη φαμελιά των Τσιλιμπάρηδων. Μέχρι δε τις αρχές του 20ού αι. μόναζε ιερομόναχος προερχόμενος απ’ την οικογένεια (Ζωσιμάς). Αυτόν διαδέχτηκε (αφού τον γηροκόμησε) η μοναχή Χαριτίνη. Σηματοδοτώντας τη μετατροπή της σε γυναικεία Μονή. Η Χαριτίνη απέκτησε φήμη, καθώς, «με τη χάρη της θαυματουργής, εφεστίου εικόνας της Παναγίας θεράπευε πολλούς πιστούς». Προσέλκυσε δε, και άλλες μοναχές, ωστόσο, μετά το θάνατό της, η Μονή σταδιακά ερήμωσε. Τελικώς, το 2005 επανιδρύθηκε ως ανδρική Μονή. Οι δε μοναχοί ασχολούνται με την παραγωγή παραδοσιακών κτηνοτροφικών προϊόντων και την καλλιέργεια αμπέλου κι ελιάς. Tip: το καθολικό της Μονής είναι απ’ τα μεγαλύτερα ναού πλην πόλης.

11.ΚΟΥΚΑΜΙΩΤΙΣΣΑ / ΧΩΡΕΠΙΣΚΟΠΟΙ

Στην κορυφή του (βυζαντινού) χωριού, στους πρόποδες του λόφου Σουλουπή. Πριν, λέει, 600 χρόνια, η εκκλησία του χωριού, ένα μικρό ξωκλήσι, ήταν στα ανατολικά. Στο χώρο της σημερινής, βρισκόταν ένα χωράφι, που ο ιδιοκτήτης του έσπερνα κουκιά. Κάποτε, την εποχή που τα κουκιά καρποφορούσαν, η εικόνα της Παναγίας (της εκκλησιάς) βρέθηκε, με αναμμένο καντήλι, στο κέντρο του χωραφιού. Ο ιδιοκτήτης, βλέποντας το φως, θεώρησε ότι ήταν κλέφτες. Όταν, όμως, έτρεξε, βρέθηκε μπροστά στην εικόνα. Μετέφερε την εικόνα στο ξωκλήσι, αλλά αυτή, κάθε βράδυ, «επέστρεφε» στο χωράφι. Ερμηνεύτηκε ως επιθυμία της Θεοτόκου να χτίσουν στο σημείο εκκλησία. Και το έκαναν: η Παναγιά «η Κουκαμιώτισσα». Απέναντι, σπουδαίο αξιοθέατο, δεσπόζει ο πύργος «του Κόντε Βέγια Βούλγαρη».

12.ΛΑΜΠΟΒΙΤΙΣΣΑ / ΜΕΛΙΚΙΑ

«Λαμποβίτισσα», εκ του «λάμπει». Κατ’ εκδοχή, απ’ την (άλλοτε στο νησί, τώρα στο Βυζαντινό Μουσείο) εικόνα του Εμμ. Τζάνε (1648), όπου η Θεοτόκος, με χρυσό στέμμα, κάθεται σε θρόνο. Πιο γνωστές «Λαμποβίτισσες» στο νησί, του Μαραθιά (στο παλιό χωριό, πριν τη, λόγω πανώλης, κάθοδο των κατοίκων στην πεδιάδα), της Άφρας, του Αγ. Μάρκου (+ άλλοτε καταγραφές σε Αγραφούς, Σκριπερό, Ρόπα). Λιγότερο, των Μελικίων. Εστιάζουμε –επιστρέψτε το- σ’ αυτήν, λόγω της προ ετών ανακάλυψης εκεί, απ’ τον Γερ. Δημουλά, της πιο παλιάς καμπάνας στο νησί (επί τρίλοβου κωδωνοστασίου): 1488. Ο ναός, άλλοτε συναδελφικός, βάσει τεκμηρίων, προϋπήρξε του 1527. Έσω, κοσμείται από ξυλόγλυπτο, επιχρυσωμένο τέμπλο, άμβωνα, εκκλησιαστική κειμήλια αξίας και παλιές τοιχογραφίες (επί της κόγχης). 

13.ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ / ΣΙΝΑΡΑΔΕΣ

Απ’ τις ουκ ολίγες, εν συνόλω, και μεταξύ των παλαιών εκκλησιών του χωριού. Μαζί με το ναό των Αγ. Νικολάου και Σπυρίδωνος (μητροπολιτικός) και του Εσταυρωμένου, το 1940-’41 μετετράπη σε νοσοκομειακή μονάδα για τους τραυματίες του αλβανικού μετώπου. Δικλήσι, είναι αφιερωμένο και προς τιμήν του Αγ. Γεωργίου. Η εκκλησιά, μπήκε πρώιμα και στα εθιμικά λαϊκά στιχάκια της περιοχής: «…τι εσήμανε η Παντάνασσα, να πάω να προσκυνήσω…» «Παντάνασσα», εκ του «πάντων + άνασσα» (βασίλισσα όλων), Θεοτοκονύμιο εξαιρετικά δημοφιλές ανά την Ελλάδα, αλλά, πλην Σιναράδων, και στον κερκυραϊκό νότο. Απόδειξη, η ομώνυμη περιοχή στο Νεοχώρι Λευκίμμης (άλλοτε Μπορτζέλι ή Εγνιοχώρι). Plus: το κοντινό νησάκι της Κεραδικιάς. Θα το δούμε στα Γενέθλια της Θεοτόκου (8/9).

14.ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ / ΕΥΡΩΠΟΥΛΟΙ

Μοναστήρι – μετόχι της Ι.Μ. Υ.Θ. Πλατυτέρας. Βρίσκεται στο δεξί μέρος του υψώματος, επί του οποίου στέκει το χωριό). Το ανήγειρε ο κτήτορας της Ι.Μ. Πλατυτέρας, ιερομόναχος Χρ. Συρόπουλος, στα μέσα του 18ου αι. (1746 – ’47), «εις δόξαν του παντοδυνάμου Θεού, φήμην της Γαληνοτάτης αριστοκρατίας των Ενετών, μνημόσυνον των Ορθοδόξων και εμού και των γονέων μου, χάριτι…». Σχέσεις με τη Μονή και τους πατέρες της ανέπτυξε διαχρονικά, κατά μαρτυρία των πηγών, η οικογένεια Καποδίστρια, της οποίας, εξάλλου, γειτνιάζει η αγροικία «Κουκουρίτσα» (νυν μουσειακός χώρος). Στη Μονή σώζονται αξιόλογες εικόνες, πολύτιμα σκεύη και ιερά άμφια, καθώς και αρκετά αντικείμενα, προϊόντα δωρεών της οικογένειας Καποδίστρια και του ίδιου, ακόμη, του Ιωάννη – πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδος.

15.ΣΠΑΡΜΙΩΤΙΣΣΑ / ΤΕΜΠΛΟΝΙ

Χτίστηκε τον 15ο ή αρχές του 16ου αι., σε ανάμνηση θαύματος της Παναγίας που έσωσε την Κέρκυρα από μεγάλη ανομβρία. Κατά το χρονικό, οι κάτοικοι του Ποταμού και των γύρω περιοχών (τότε Δήμος Ποταμογειτόνων) αποφάσισαν να λιτανεύσουν προς ικεσία για «όμβρους ειρηνικούς» την εικόνα της Παναγίας Δημοσιάνας (Βρεφοκρατούσα / Ι.Ν. Αγ. Βάρβαρου, Ζωοδόχου): Ποταμός – Παλαιοκαστρίτσα – Τεμπλόνι. Εκεί, έγινε δέηση. Και άρχισε να βρέχει. Στο σημείο του θάματος, φτιάξαν’ το ναό… Έκτοτε, κάθε χρόνο (Κυριακή του Τυφλού), η εικόνα μεταφέρεται απ’ τον Ποταμό (θέση Ράνκιου) στην εκκλησιά του Τεμπλονίου (θέση Γκρέκου), όπου τελείται Θεία Λειτουργία (+ προσφορά ψωμιού, τυριού, αυγών, κρασιού, σαλαμιού / παλαιά, βραστής αγκινάρας). Και τ’ απόγευμα, επιστρέφει Ποταμό…