Το φως απ’ τη σχισμή του βράχου, στο κάστρο το βυζαντινό…

Οδοιπορικό του Corfu Stories στην εορτάζουσα Ι.Μ. Παλαιοκαστρίτσας, με την ιερή εικόνα της Κοιμήσεως, «χειρ Εμμανουήλ του Λαμπάρδου». Του Κρητός…

Γράφει ο Ηλίας Αλεξόπουλος

ΠΟΛΛΟΥΣ αιώνες πριν, ίσως τους καιρούς του Δεσποτάτου της Ηπείρου, στα χείλη του λόφου, με θέα το απέραντο, κοντά στη γη που δέσποζε ακόμη κάστρο παλαιό, βυζαντινό (κι έτσι, Παλαιόκαστρο >  Παλαιοκαστρίτσα), υπήρχε ένας βράχος.

ΜΙΑ ΜΕΡΑ, λέει, κατ’ αφήγηση του π. Ε. Δούη, ο θρύλος, κάποιοι, στρατιώτες ίσως, που πολέμαγαν του πειρατές και τους βαρβάρους, προσέξαν’ πάνω του ένα φως. Αλλούτερο. Περίεργο. Και σάστισαν.

ΤΟ ΜΑΝΤΑΤΟ δεν έμεινε κρυφό. Διαδόθηκε. Σ’ όλα τα γύρω τα χωριά. Κι έτρεξε λαός˙ πολλοί από τους Λάκωνες, άλλοι από Κρήνη, Λιαπάδες και Μακράδες. Να δουν. Από πού έβγαινε το φως.

ΕΦΘΑΣΑΝ. Πλησίασαν. Λίγο φοβισμένοι, συγκινημένοι και περίεργοι. «Το φως βγαίνει μέσα από τον βράχο», είπε ένας. «Από κάποια χαραμάδα του». Τη σκάλισαν. Κι έκθαμβοι ανακάλυψαν στο βάθος μια εικόνα Παναγιάς. Ετούτη ήταν που ‘λαμπε. Ετούτη π’ έλουζε με φως. Την έβγαλαν. Κάναν’ το σταυρό τους. Προσευχήθηκαν…

ΛΙΓΟ ΚΑΙΡΟ αργότερα, σ’ εκείνο το σημείο, έστεκε, πια, μια εκκλησία – αφιέρωμα: στην «Παναγιά την Παλαιοκαστρίτισσα». Η εφέστια εικόνα στάθηκ’ εξ αρχής το άγιο κειμήλιο. Και πάντα. Και πίσω της, μια τοιχογραφία. Στο βράχο. Του φωτός…

ΚΑΠΩΣ έτσι αρχίζει η ιστορία της Μονής Παλαιοκαστρίτσας. Απ’ τα δημοφιλέστερα –ιστορικότερα και σημαντικότερα- προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου στον τόπο.

ΜΙΑ ΧΑΡΑΞΗ στην είσοδο της Μονής, μιλά συγκεκριμένα: έτος 1228. Πρωτοβουλία ενός μοναχού από τους Πάγους, του Ευθυμίου Μήδα. Τα πρώτα – πρώτα κτίσματα. Πριν απ’ την καταστροφή του 1403, από τους Γενοβέζους. Πριν απ’ την αναδόμηση – αγιογράφηση του συγκροτήματος, το 1469 (τότε εντοπίζεται και η πρώτη έγγραφη αναφορά, σε συμβολαιογραφική πράξη – αποκαλύπτοντας, παράλληλα, μας λέει ο Σκαλίτης τον ήδη συναδελφικό της χαρακτήρα, με μέλη της κοινότητας από Πάγους, Μεσσαριά, Χωροεπίσκοπους, Ραφαλάδες, Άγ. Αθανάσιο, Βίστωνα, Λάκωνες, Κρήνη). Πριν από τη νέα, εκτιμάται, καταστροφή, στην τουρκική πολιορκία του 1537. Το ξανάχτισμα του 1572 και τις μετέπειτα προσθήκες (π.χ. η βόρεια είσοδος, του 1722).

ΣΥΝΑΔΕΛΦΙΚΗ Μονή, κατά τα πρότυπα της εποχής – πολλές μαζί φαμίλιες, εν προκειμένω, λέν’, από 33 χωριά. Κι έτσι, συναδελφική παρέμεινε μέχρι το ’40. Οπότε, επί ηγουμενίας, Προκοπίου Δόικα, δια βασιλικού διατάγματος, αναγνωρίστηκε ως «κοινοβιακή ανδρώα», αυτοτελής, με διοικητική υπαγωγή στη Μητρόπολη Κερκύρας και Παξών (συνολικά, η εξέλιξη της σε Μονή επιβεβαιώνεται ήδη συντελεσμένη στα 1686, επί Ηγούμενου – ισόβιου ιερουργού του Ιερομόναχου, Γεράσιμου Φλοκάλη).

«ΤΩΡΑ, είμαστε εδώ μαζί με άλλους δέκα μοναχούς – αδελφούς», έλεγε πρόσφατα ο Ηγούμενος, Ευθύμιος Δούης, γέννημα – θρέμμα Κερκυραίος. Υποδοχείς πιστών, προσκυνητών και οδοιπόρων (άλλοτε και κληρικών υπό περιορισμό, λόγω παραπτώματος, απ’ όλη την Ελλάδα).

ΤΡΙΤΟΣ αιώνας, άλλωστε, που η Μονή, πέραν των άλλων, συγκαταλέγεται στις have to go σταθερές των εγχώριων (τουριστικών) χαρτών. Από τότε, τον 19ο, που οι Εγγλέζοι διάνοιξαν το δρόμο πρόσβασης (και) λόγω της χρησιμοποίησης της Μονής ως στρατιωτικό νοσοκομείο) – φέρνοντας για περισυλλογή κι έμπνευση τους πρώτους περιηγητές. Όπως οι Edward Lear (με τον θρυλικό, ομότιτλο πίνακα του 1856), Louis Golding, Arthur Foss. Μαγεμένοι από τον τόπο. Την εκπληκτική τη θέα, σχεδόν από την άκρη του γκρεμού, «μεθόριος γης και ουρανού», πράσινο (κυπαρίσσια κι ελαιώνες), γαλάζιο (δαντέλα από θάλασσα, με σκόρπιους βράχους και ακτές), στα δυτικά του κόλπου˙ και βάθος, πίσω, το Αγγελόκαστρο…

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ, τις θρυλικές της γάτες, που γύριζαν παντού, ανάμεσα σε ξένα ποδάρια και λευκοστρωμένο ασβέστη… Το λογοτυπικό πλέον, πηγάδι των ευχών – προς στήριξη του πολυδιάστατου έργου της Μονής (έξοδα φοιτητών, εκδόσεις, έργα συντήρησης, ξενώνας απόρων γερόντων)… Το ρωσικό κανόνι του 1799, με το οικόσημο των Ρομανόφ… Το καθολικό (μονόκλιτη βασιλική), με το λίθινο τέμπλο και την ουρανία με τις αγιογραφίες του ‘22… Και τα μοναδικά κειμήλια, στα σπλάχνα.

ΤΑ ΛΕΙΨΑΝΑ αγίων… Τη σπάνια βιβλιοθήκη με τα 39 χειρόγραφα (απ’ τον 11ο αι.), τους 419 παλαιούς τίτλους, τους περισσότερους αργότερους… Το υπέροχο, απ’ το ’89, Μουσείο με τα ιερά ευαγγέλια… Τα άμφια… Τα χρυσοκέντητα… Τα σκεύη… Τους σταυρούς… Τα μυστηριώδη οστά (του) θαλασσίου κήτους, που σκότωσε, λέγεται, ψαράς τον 19ο αι… Και φυσικά, τις καταπληκτικές βυζαντινές – μεταβυζαντινές εικόνες. Έργα κάποιες του Θεοδώρου Πουλάκη («του Κρητός»), του Γεώργιου Χρυσολωρά (οι Άγ. Πάντες, 18ου αι.), του Δημητρίου Φώσκαρη (Μέλλουσα Κρίση και Γένεση, 1713)… Και των Τριών Ιεραρχών, στο Δεσποτικό Θρόνο. Με την Παναγιά (τύπου) Σκοπιώτισσα, ζωγραφισμένη επί δέρματος βοδιού και χαραγμένη την εξής, εκπληκτική χρονολογία: 1494 – να είναι, άρα, ακριβές; Ας μείνει στο αδιευκρίνιστο. Και την αχλή του θρύλου…

ΚΙ ΑΥΤΗΝ… Την περίφημη εικόνα της Κοιμήσεως, «χειρ Εμμανουήλ του Λαμπάρδου», του Κρητός, ιστορημένη στα τέλη του 16ου – α’ μισό 17ου αι. (υπήρξε θείος και ανιψιός που, υπό το ίδιο ονοματεπώνυμο, δημιούργησαν έργα «κοινού εργαστηρίου» / τεχνοτροπίας εκείνη την περίοδο).

ΤΟ ’74 κλάπηκε. Βρέθηκε αργότερα Θεσσαλονίκη, κρατήθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο και, τελικά, μετά από αίτημα, επέστρεψε στον τόπο της. Και στο μικρό προσκυνητάρι, στο πλάι της εισόδου του πρεσβυτερίου – εκεί της στέκει: η Παναγιά νεκρή «επί της κλίνης», άνωθεν του σώματός της ο Χριστός, πλαισιωμένος από λαμπαδηφόρους άγγελους και κρατώντας στ’ αριστερό του χέρι «την αγία ψυχή της Θεομήτορος ως βρέφος σπαργανωμένο» (Κ. Θύμης) και τριγύρω, σε μια χαρακτηριστικά πολυπρόσωπη απεικόνιση, ευλαβικά οι Άγιοι Απόστολοι, οι ιεράρχες Ιερόθεος, Διονύσιος ο Αεροπαγίτης και Τιμόθεος, αγαπημένοι, μαθητές του Υιού της, πιστοί από την πρώτη Εκκλησία των Ιεροσολύμων, ένας άγγελος με ξίφος, «κόπτων τας χείρας» του βεβήλου, Ιεφωνίου κι άλλοι δυο, μεταφορείς του σώματος της Θεομήτορος πλησίον του θρόνου του Υιού της.

ΓΝΩΣΤΟ: η πτώση του Χάνδακα και η επακόλουθη έλευση πολλών σπουδαίων Κρητών ζωγράφων, κληροδότησε στην κερκυραϊκή διαχρονία πλήθος σπανίων κειμηλίων…

ΠΗΓΕΣ

• Σπύρος Χ. Καρύδης, «Το Μοναστήρι της Παλαιοκαστρίτσας – Ιστορική περιήγηση», Κέρκυρα, 2008 (β’ έκδοση).

• «Υπεραγία Θεοτόκος Παλαιοκαστρίτσας», σε imcorfu.gr

• Σπύρος Χ. Καρύδης, «Αρχειακές Μαρτυρίες για τη δραστηριότητα ζωγράφων στην Κέρκυρα και την αγιογράφηση ναών», Εώα και Εσπερία (6, 2004-’06).

• Συνέντευξη π. Ευθυμίου Δούη σε trikalanews.gr.

• Κωνσταντίνος Θύμης, «Ευλαβικό αφιέρωμα στην Κοίμηση της Θεοτόκου», σε corfutvnews.gr

• Θεόδωρος Σκαλίτης, «Στην Παλαιοκαστρίτσα… – Μέσων Χρόνων Λείψανα», σε corfiatikoanagnosma.blogspot.com