Πρωτοκύριακο │Τα σημάδια στο Καποσίδερο…

Οι, κατά τη λαϊκή μας εθιμοτυπία, χαρακιές απ’ τα νύχια της πανώλης ή το σημάδι του σταυρού, στ’ ακρωτήρι του Αγ. Ισιδώρου.

Επιμέλεια: Ηλίας Αλεξόπουλος

ΙΣΧΥΕ πάντα για το συλλογικό θυμικό των παλαιών καιρών: ό,τι φοβόταν ο άνθρωπος, ό,τι τον απειλούσε ή δεν μπορούσε να εξηγήσει, το συνόδευε με μύθους. Δοξασίες, δεισιδαιμονίες και προλήψεις. Το έβαζε σε πλαίσιο. Και του ‘δινε μορφή. Ηρωϊκή, υφερφυσική ή αποτρόπαιη – ανάλογα με την περίπτωση.

ΙΣΧΥΕ ειδικά με τις αρρώστιες. Και ιδίως «τις θανατικές». Με πρώτη, αυτήν: πανώλη. Σε κάθε τόπο την φαντάζονταν κι αλλιώς. Στην Κρήτη, μας λέει η Φραγκάκη, σαν «γριά μαυροφορεμένη και ξεδοντιασμένη, που ξαίνει μαλλιά». Αλλού, προσθέτει η Πολυμέρου – Καντηλάκη, ως «μαύρη γυναίκα, που έρχεται μέσα στη νύχτα να διαλέξει το θύμα της». Κρατώντας ψαλίδι. Ή κατάστιχο. Στην Κοζάνη, ως «τρεις γριαίς με δοκανίκια που χτυπούν μ’ αυτά όσους έχουν γραμμένους ‘ς τα κατάστιχά τους». Ή ως «τυφλή που γυρίζει τη χώρα, σπίτι σε σπίτι και σκοτώνουν όσους αγγίξει». Κι ανάλογα, ο κάθε τόπος ύφαινε τη λαϊκή του εθιμολογία. Μ’ ένα κοινό: την πεποίθηση πως οι μόνοι που τη ζύγωναν και την έκαναν καλά (όταν δεν τους ξεγέλαγε κι αυτούς), ήταν «οι άγιοι».

ΣΕ ΠΛΗΘΟΣ περιοχών, ο Χαραλάμπης. Στη Θεσσαλία, ο Βησσαρίων. Κι εδώ, ο Σπυρίδων. Και μιας και στο νησί είχαν σχηματοποιήσει την πανώλη με μακριά, μαύρα φτερά, νύχια γαμψά, κέρατα και μούτρο τετατόμορφο (αποτυπώνεται εμφατικά στην παράσταση του θαύματος της απαλλαγής της νήσου στην «ουρανία» του ναού του Αγίου), χτίστηκε, πάνω, σ’ αυτό και η εντόπια, λαϊκή μυθολογία.

ΙΣΩΣ μετά την απαλλαγή του 1630. Ίσως μετά απ’ εκείνη του 1673. Ίσως κατοπινά, σε μία συνδυαστική εκδοχή. Το βέβαιο; Στην Κέρκυρα μεγάλωσαν γενιές με το θρύλο πως, εάν δεις προσεκτικά στα βράχια κατακεί, το Καποσίδερο, θα διακρίνεις χαρακιές. Είν’ απ’ τα νύχια της πανούκλας, καθώς την καταδίωκε ο Άγιος. Κι αυτή, γιομάτη απόγνωση επάλευε να του γλιτώσει.

ΥΠΗΡΞΕ και δεύτερη εκδοχή: με, αντί νυχιές, το σημάδι του σταυρού. Απ’ τον σταυρό, λέει, που την καταδίωκε ο Σπυρίδων. Τούτη τη δεύτερη version, με την εσφαλμένη, έστω, τοποθέτηση της ιστορίας «στα 1815 και δεκάξη», διεσώθη στη θρυλική έκδοση του Νικολάου Γ. Πολίτη, «Μελέται περί του Βίου και της Γλώσσης του Ελληνικού Λαού» (εκδ. Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι, 1904). Και τον α’ τόμο, «Παραδόσεις». Το (υπόλοιπο) κείμενο, απείραχτο…

«Όταν ήταν πανούκλα ΄ς την Κέρκυρα ΄ς… εφάνη μια φορά ‘ς τον αέρα ένας καλογεράκος με τη σκούφια του να κυνηγά ένα θηρίο και να το χτυπά μ’ ένα μεγάλο σταυρό. Ο καλογεράκος ήταν ο άγιος Σπυρίδωνας και το θηρίο η Πανούκλα. Ήταν σαν λιοντάρι και μαϊμού μαζί, κ’ είχε φτερά σαν της νυχτερίδας. ‘Σ το Κάπο Σίδερο την ανάγκασε ο άγιος, χτυπώντας την με το σταυρό, να κάμη σταυρό ‘ς το βράχο και να ορκιστή να μην ξαναπατήση ‘ς την Κέρκυρα. Και ο σταυρός είναι τος ακόμη»