Eσείς θα κρεμάσετε στο πορτόνι σας «ασκέλα»;

Η αρχαιότατη «λατρεία» του «σκιλλοκρέμμυδου», που μεταφέρθηκε ως πρωτοχρονιάτικο έθιμο, για εξαγνισμό και καλοτυχιά του σπιτικού.

Επιμέλεια: Ηλίας Αλεξόπουλος

Η πόλη, με φορεμένα πάντα τα καλά της. Στολίδια, λαμπιόνια, ζωγραφιές, δέντρα ψηλά και μουσικές, φωνές παιδιών, τρίγωνα, κάλαντα, φωτεινά αστέρια και βιτρίνες, μια φάτνη, η κάλτσα στο τζάκι, στο σπίτι μοσκοβόλιες, το γέλιο των Αγιοβασίληδων – και στο βάθος λίγο δέος για την ελπίδα που έχει μόλις γεννηθεί «εν τω Σπηλαίω». Καθ’ οδόν για την Πρωτοχρονιά, η ώρα των παιδιών. Και των μεγάλων – που ξαναγίνονται παιδιά. Νιώθουν σαν παιδιά. Κάνουν σαν παιδιά. Το πνεύμα της γιορτής. Η αύρα της γιορτής. Κάθε εποχή, ο τρόπος της. Κάθε καιρός, τα ήθη του. Τα έθιμά. Κάποια επιβίωσαν. Αλλά, μεταλλάχτηκαν. Άλλα ξεχάστηκαν στο χρονοντούλαπο του χθες. Ποιος εύχεται σήμερα «καλή αποκοπή»; Ποιος τραγουδά «αυγά, πουλιά», κρεμάει την «ασκέλα» ή απλώνει το χέρι για τη στρίνα; Ήταν, τούτη, η παλαιά Πρωτοχρονιά της Κέρκυρας. Με τις δικές της ιστορίες, τους δικούς της ήρωες, τα δικά της παραμύθια. Το Corfustories.com ξετυλίγει βήμα – βήμα την κόκκινη κλωστή…

Η ΑΣΚΕΛΑ

ΦΥΤΟ πολυετές κι ανθεκτικότατο, η «urginea maritima» (ουργινέα), κατά την επιστημονική ονομασία του. Με μακρύ βλαστό, πλατιά και λεία φύλλα (που αναδύονταν μετά τα μικρά λευκοπράσινα άνθη) και τεράστιο βολβό (ίσαμε και 2 κιλά), ενδημικό της παράκτιας Μεσογείου, απ’ τα πρώτα ανθοφόρα του φθινόπωρου κι εύκολο στην εύρεση (σε ελαιώνες, πετρώδεις και χέρσες εκτάσεις ή αλλού).

«ΑΣΚΕΛΕΣ» τις μάθαμε εδώ. Κι επειδή, ως τέκνο μιας μακράς, πανελλήνιας παράδοσης, το χούι τους απλώθηκε από αρχαιοτάτων απ’ άκρου εις άκρον, αλλού θα σου τις πουν «ασκικονάρες» / «ασκιλλοκάρες» ή «κρεμμύδες» / «αγριοκρεμμύδες» / «σκυλοκρέμμυδα» ή «γυφτοκρέμμυδα» ή «σκύλες» / «σκίλλες» ή «κουβαρόσκιλλα» ή «ασκελετούρες» / «σκελετούρες» ή «αγιοβασιλίτσες» ή «μπότσικες» / «μπόσκες» / «βοτσίκια» ή «κουτσούνες».

ΟΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ της, πολύτροπες, είχαν αναδειχτεί -και τιμηθεί- δεόντως απ’ την αρχαιότητα…

• … ως φυτό θεραπευτικό. Γνωστό και στους Αιγυπτίους (1500 π.Χ.) και στους ημετέρους˙ «το σώμα υγιεινόν και εύχρουν κατασκευάζει», γράφει ο Διοσκουρίδης: χρήση του ελαίου της / «σκιλλιτικού οξέως» / «σκίλλης οίνου» για ζητήματα στομάχου / κοιλίας, έλκους, δυσπεψίας, δυσεντερίας, πυρετού, βήχα, ίκτερου, σπλήνας, άσθματος, υδρωπικίας, ούλων – δοντιών, δερματικών, ουρικού, ακόμα και ‘μέρεψης του νευρικού συστήματος (έως και για τη φυματίωση τη χρησιμοποιούσαν οι παλιοί).

• … ως συμβολιστικό στοιχείο μεγάλης ζωτικής δύναμης, αντοχής και, κατ’ επέκτασης γονιμότητας –της Γης (εξ ου και στο λατρευτικό εθιμικό του Πάνα). Εντυπωσίαζε ανέκαθεν, προσδίδοντάς της σχεδόν μαγικές ιδιότητες, το «φύσει εύζωον και βλαστικόν του φυτού» και «η έκτακτος, μεγάλη ζωτικότης του βολβού», που, ακόμη, λέει, κι αν τον ξερίζωνες, συνέχισε να πετάει / μεγαλώνει φύλλα και ανθούς.

• … σε συνέχεια αυτής της «μαγικής» της ιδιότητας, έλαβε νωρίς και το… μαντικό χρίσμα. Κι έτσι, π.χ., θεωρούσαν πως ανάλογα το πότε πέταγε ανθούς, μπορούσαν να «προβλέψουν», αν ο χειμώνας θα ήταν ήπιος / η άνοιξη θα κόπιαζε νωρίς, προς όφελος των καλλιεργειών και της γονιμότητας της Γης.

• … ως ισχυρό αποτρεπτικό των περιττών (λόγω των τοξικών στεροειδών του βολβού, τη χρησιμοποιούσαν για να διώχνουν έντομα και τρωκτικά) και, κατ’ επέκταση, κάθε κακού.

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ, αυτή η τελευταία, για την κύρια ιδιότητα και σύνδεση με το καθ’ ημάς ενδιαφέρον: την πρωτοχρονιάτικη παράδοση της «ασκέλας». Ως στοιχείο εξαγνισμού του χώρου, αποτροπής των δυσάρεστων, καλοτυχιάς˙ ο Πυθαγόρας μας το λέει ήδη απ’ τον 6ο π.Χ.: κρεμασμένη στην εξώπορτα, γίνεται φάρμακο που διώχνει τις ασθένειες. Και το επαναλαμβάνει, τόσο ο Θεόφραστος [3ος αι. π.Χ. – «λέγεται και αλεξητήριον (αποτρεπτικό), προ των θυρών της εισόδου φυτευθείσαν»], όσο και ο Διοσκουρίδης (1ος αι. μ.Χ. – «… έστι δε και αλεξιφάρμακον όλη προ των θυρών κρεμαμένη»).

ΑΙΩΝΑ με αιώνα, η παράδοση ξέμεινε. Και κάπως έτσι, σε συνέχεια της αρχαίας συνήθειας, στην ύπαιθρο, ξημέρωμα Πρωτοχρονιάς, τις έβλεπες κρεμάμενες (καλυμμένος ο βολβός και αεράτη η φυλλωσιά) στις ‘ξώπορτες από τα σπίτια ή / και στην οροφή απ’ τ’ αργαστήρια και τους στάβλους. Για γούρι. Δύναμη. Ευζωϊα. Και αποτροπή κάθε δυσάρεστου.

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ, όταν το έθιμο ήταν ακόμη ισχυρά ακμαίο στο νησί, προφορικές διηγήσεις old school Κορφιατών, αναφέρουν πως τις πουλούσαν πλανόδιοι πραματευτάδες «για τη μέρα». Άλλοτε, πουρνό – πουρνό, τις πρόσφεραν οι πιτσιρίκοι στους γειτόνους, με στολισμένο το βολβό, μαζί με φιόρια εποχής. Και, σαν πέρναγαν οι μέρες, κατέβασμα και φύλαξη στο σπίτι. Ίσαμε τον άλλο χρόνο. Δεν είχαν θέμα, άλλωστε – το είπαμε: π’ ανάθεμά τες, άντεχαν…

• Με πληροφορίες από autochthonesellhnes.blogspot.com