Οι 12 Φούγκες του Νικόλαου Μάντζαρου

Γράφει ο Παύλος Βεντούρας (Συνθέτης, Πιανίστας, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Ωδείου “Νικόλαος Μάντζαρος”)

Η μεγάλη Ναπολιτάνικη μουσική σχολή έχει στενή σχέση με την πρώτη Επτανησιακή μουσική σχολή. Συνθέτης ναπολιτάνος που συνδέει την Αναγέννηση με το Μπαρόκ είναι ο Andrea Falconieri (1585-1656) Primo libro di cancone (Napoli-1650). Ξεχωριστή φυσιογνωμία, κυρίως στο τομέα της φωνητικής μουσικής υπήρξε ο Alessandro Scarlatti (1660-1725), φορέας και κληρονόμος της μεγάλης ιταλικής παράδοσης στην όπερα, το ορατόριο και την καντάτα από τους: Pietro Francesco Cavalli (1602-1676), Giacomo Carissimi (1605-1674), Alessandro Stradella (1642-1682). Οι όπερες, οι καντάτες, οι σερενάτες, τα ορατόρια, αλλά και η οργανική μουσική του δημιούργησαν την Ναπολιτάνικη σχολή. Έγραψε πάνω από 100 όπερες, 600 καντάτες, ορατόρια, σονάτες για πνευστά κι έγχορδα, κομμάτια για τσέμπαλο και 12 Concerti Grossi. Ο Alessandro Scarlatti δημιουργεί, μεταξύ των άλλων, την aria da capo και τον μορφολογικό τύπο της Ναπολιτάνικης Ουβερτούρας, τον οποίο ακολουθούν ο Μάντζαρος και οι μαθητές του στις « Sinfonie» τους.

Ο υιός του, Domenico Scarlatti (1685-1757) απάντησε στις όπερες και καντάτες του πατέρα του, με περισσότερες από 550 σονάτες για τσέμπαλο, σε ένα μέρος, που αποτελούν πρόγονο της κλασσικής σονάτας. Έζησε πρώτα στην Ιταλία και περίπου το 1720 πήγε στη Λισσαβόνα και 10 χρόνια αργότερα στη Μαδρίτη. Η παρουσία του στην Ιβηρική χερσόνησο δημιούργησε εκεί σχολή στη μουσική για τσέμπαλο αλλά και εμπλούτισε το λεξιλόγιό του με Ισπανικές μελωδίες, χαρακτηριστικούς τοπικούς ρυθμούς και το φλογερό ταμπεραμέντο του λαού της.

Στη Ναπολιτάνικη σχολή ανήκουν και οι συνθέτες Gaetano Greco (ca. 1657-ca. 1728), ο οποίος έγραψε Καντάτες, έργα για πληκτροφόρα και υπήρξε δάσκαλος, στο Ωδείο της Νάπολης των Francesco Durante, Giovanni Battista Pergolesi και Leonardo Vinci (c.1690 – 1730). Ο τελευταίος έγραψε αρχικά οperas buffas σε Ναπολιτάνικη διάλεκτο, όπως Le Zite ιn Calera (1722) και αργότερα operas serias, όπως Didone Abbandonata (Rome, 1728) και Artaserse (Rome, 1730).

Ο Francesco Durante (1684-1755) ο πολυγραφότατος αυτός συνθέτης της Ναπολιτάνικης σχολής, συνέθεσε εκκλησιαστική μουσική, κοντσέρτα και σονάτες για τσέμπαλο, τραγούδια και υπήρξε δάσκαλος των Παϊζιέλο, Περγκολέζι, Πιτσίνι.

O τελευταίος εκπρόσωπος της μεγάλης Ναπολιτάνικης σχολής του 17ου-19ου αιώνα Niccolò Antonio Zingarelli (1752–1837 Torre del Greco ). Φιλέλληνας και Συνθέτης κυρίως όπερας Ifigenia in Aulide (1787), Antigone (1790), Pirro re di Epiro (1791), Clitennestra (1800).

Διευθυντής του Conservatorio San Sebastiano της Νάπολης, σημερινή ονομασία San Pietro a Majella (1826) και δάσκαλος του Νικόλαου Μάντζαρου και σχεδόν ολόκληρης της 1ης Επτανησιακής σχολής.

Οι 2 άντρες γνωριστήκαν το 1819 όταν ο Zingarelli ήλθε στη Ζάκυνθο και πιθανόν στην Κέρκυρα. Υπάρχει επιστολή του προς τον Μάντζαρο το 1821. Ο Μάντζαρος εντυπωσιάστηκε από την προσωπικότητα και το κύρος του Zingarelli και αποφάσισε να επεκτείνει τις γνώσεις του στη μουσική, με αυτόν δάσκαλό του. Από το 1819 μέχρι το 1825 έκανε 4 ταξίδια όπου παρακολούθησε μαθήματα αλλά κι έζησε την έντονη καλλιτεχνική ζωή του βασιλείου της Νάπολης. Εκεί έγραψε τις 12 Φούγκες για 4φωνη μικτή χορωδία σε Ιταλικούς στίχους με συνοδεία πιάνου “Dodici Fughe scritte per quatro e cinque voci “(εκδ. Νάπολη 1826) αφιερωμένες στον δάσκαλό του Nicolo Zingarelli, πάνω σε θέματα του οποίου είναι φτιαγμένες. Οι 11 πρώτες είναι 4φωνες και η 12η 5φωνη. Πιθανόν ως ασκήσεις Φούγκας, κατά Μπάχ, αφού όλες έχουν τις 3 βασικές λειτουργίες της φούγκας, δηλαδή έκθεση, επεισόδια και stretti. 9 είναι μείζονες και μόνο 3 ελάσσονες, άλλωστε σε ολόκληρο το έργο του Μάντζαρου φαίνεται η προτίμησή του στις μείζονες τονικότητες. Μερικές είναι πραγματικές και άλλες τονικές. Το πιάνο συμπυκνώνει την κίνηση των φωνών και στο τέλος από κάποιες, εκτρέπεται σε σύντομη codetta. Oι φούγκες γίνονται σταδιακά συνθετότερες και δυσκολότερες φτάνοντας μέχρι την εντυπωσιακή 12η 5φωνη φούγκα με 2 φωνές alto.

Θεωρούνταν χαμένες, μέχρι που τις ανακάλυψε ο Αρχιμουσικός της ΦΕΚ Δημήτρης Κάφυρης (1932–2020). Tις ενοργάνωσε για μικρή Brass Band και παρουσίασε 4 από αυτές (Νο 4-8-10-12) σε 1η σύγχρονη εκτέλεση κατά τη πανηγυρική συναυλία της Παλαιάς Φιλαρμονικής για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Μάντζαρου στο Δημοτικό Θέατρο Κέρκυρας (12/11/1995). Οι 3 πρώτες φούγκες έχουν μεταγραφεί για εκκλησιαστικό όργανο από τον γράφοντα κι έχουν παρουσιαστεί στη Γερμανική εκκλησία Αθηνών σε συναυλία της Ένωσης Ελλήνων μουσουργών (14/4/2019).

Στη συναυλία της προσεχούς Κυριακής 19/10, οι “12 Φούγκες” παρουσιάζονται για πρώτη φορά ολοκληρωμένες, με τη χορωδιακή τους εκδοχή, σε μεταγραφή για χορωδία & σύνολο ξύλινων πνευστών.

Ερμηνεύει η Χορωδία “Camerata Vocalis”, σε προετοιμασία Ρόζας Πουλημένου και Ανδρέα Γκούση.